İktisatçı-yazar Mahfi Eğilmez, ferdî web sitesinde Türkiye’nin dış ticaretteki son durumunu kıymetlendirdi. Eğilmez, dış ticaretin yalnızca ihracata bakılırsa başarılı göründüğünü, ama ithalata da bakılınca durumun berbat olduğunu tabir etti. Eğilmez, ihracatın ithalatı karşılama oranının yüzde 69,4’e gerilediğini aktardı.
Eğilmez’in yazısından bir kısım şöyle:
Normal şartlarda bir ülkenin parası dış kıymetini kaybettiğinde ihracat ucuzlayacağı için talep artışı nedeniyle ihracatının artması ithalat kıymetleneceği için talep düşüşü nedeniyle ithalatının düşmesi gerekir. İhracat artıyor lakin TL’deki süratli kıymet kaybına karşılık verebilecek yükseklikte artmıyor. Bunun nedeni ihracatımızın yöneldiği başta Avrupa olmak üzere, ülkelerde yaşanan ezalar. İhraç eserlerimizin birçok talep/fiyat esnekliği yüksek olduğu için sorunlu durumlarda çabuk vazgeçilen mallardan oluşuyor. O nedenle ihracatımız kurdaki değişime nazaran beklendiği kadar artmıyor. Buna karşılık ithal ettiğimiz mallar, başta petrol ve doğal gaz olmak üzere, talep/fiyat esnekliği düşük mallar olduğu için onlardan kolay vazgeçilemiyor, fiyatları artsa da ithal edilmeye devam ediliyor ve ithalatı kur artışına rağmen yükseltiyor. Güçte bilhassa Rusya – Ukrayna savaşıyla birlikte ortaya çıkan fiyat artışlarının tesirini elimine ederek karşılaştırmaları güç hariç ithalat olarak yaparsak çok daha makul sonuçlara ulaşıyoruz. Ne var ki ödediğimiz fatura güç dâhil fatura olduğu için hususa her şey dâhil bedeller olarak bakmak daha hakikat.
İhracatımızın yüzde 55,4’ünü (yüzde 41’i AB ülkeleri) Avrupa ülkelerine yapmış bulunuyoruz. Bir öbür sözle Avrupa ülkeleri bizim en değerli ihracat kapımız. Bu ülkeler, her geçen gün biraz daha artan ekonomik sorunlara hakikat yuvarlanıyorlar. Örneğin Euro Bölgesinde 12 aylık enflasyon oranı yüzde 10,1, büyüme yüzde 2,1 ve geriliyor, bütçe açığı yüzde 5’in üzerine, kamu borç stokunun GSYH’ye oranı yüzde 95,6. Doğal gaz meşakkati her geçen gün bu tabloyu daha da berbat bir pozisyona itiyor. Bu ülkelerde ekonomik kahrın büyümesi bizim açımızdan ihracatın probleme girmesi manasına geliyor. İhracatımızın düşmesinin bir öbür değerli nedeni Euro’nun dolara karşı kıymet kaybetmesidir. İhracattan elde ettiğimiz dövizin büyük kısmı Euro olduğu için dolara çevrilirken parite kaybının tesiri ortaya çıkıyor.
İthalatımızın en önde gelen kaynakları Rusya (yüzde 16,5) ve Çin (yüzde 11,7.) Rusya’dan ithalatımızda birinci sırayı doğal gaz alıyor. Türkiye’nin doğal gaz ithalatında bir sorun bulunmuyor. Buna karşılık Rusya, kendisine ambargo uygulayan, ihracatımızın ana çıkış kapısı olan Avrupa ülkelerine karşı ambargo uygulayarak doğal gazı kesti. Bu durum Avrupa ülkelerinde üretim ve hasebiyle büyüme düşüşüne yol açıyor ve bizden olan ithalatını da düşürecek üzere görünüyor.
Dış Ticaret Hadleri
Öte yandan Türkiye’nin dış ticaret hadleri de önemli biçimde düşüyor. Dış ticaret hadleri bir ülkenin ithal ve ihraç ettiği malların fiyatlarında ortaya çıkan değişmeler hasebiyle dış ticaretten sağladığı yarar ya da uğradığı kayıpları ölçmeye yarayan bir ölçüdür. İhracat kıymet endeksinin ithalat bedel endeksine bölünüp, çıkan sonucun 100 ile çarpılması suretiyle hesaplanır:
Dış Ticaret Hadleri = (İhracat Paha Endeksi / İthalat Paha Endeksi) x 100
Karşılaştırmalar için belli bir baz yılı dış ticaret haddi 100 kabul edilir ve izleyen devirlerin dış ticaret hadleri bu baz endekse nazaran kıymetlendirilir. İzleyen devirlerde dış ticaret hadleri 100’ün üzerindeyse ülke dış ticaretten yararlı çıkıyor, 100’ün altındaysa ziyanlı çıkıyor demektir. Bu karşılaştırmanın yanında gidişin nasıl olduğu da değerlidir. Şayet dış ticaret hadleri 100’ün altındaysa ve giderek düşüyorsa ülke dış ticaretten giderek daha fazla ziyan ediyor manasına gelir. Şayet 100’e hakikat yaklaşma kelam hususuysa o vakit ülke dış ticarette toparlanıyor demektir.
Aşağıdaki grafik Türkiye’nin dış ticaret hadlerini gösteriyor (grafik TÜK, Dış Ticaret Endeksleri Haber Bülteni, Eylül 2022’den alınmıştır.)
Grafikte kesikli çizgi dış ticaret hadlerindeki 100 barajını gösteriyor. Görüldüğü üzere Türkiye, dış ticaretten ziyanlı çıkmakta ve bu ziyan giderek artmaktadır.
2023 ve İhracatçılar
Türkiye, son yıllarda ihracat kapılarını çeşitlendirmiş olsa da ihracatımızda Avrupa’nın yeri çok yüklü durumdadır. O nedenle ihracatımızın gidişi önümüzdeki periyotta büyük ölçüde Avrupa’nın ekonomik durumuna ve Euro’nun parite gücüne bağlı olarak gelişecek. Bugünkü şartlar devam ederse buradaki durum pek parlak görünmüyor. İthalatımızda gücün taşıdığı yüke ve güç fiyatlarına baktığımızda burada da şimdilik olumlu bir gelişme kelam konusu değil.
Özetle söylemek gerekirse 2023 yılı herkes kadar ihracatçılar için de güç geçecek üzere görünüyor.”
YAZININ TAMAMI
(HABER MERKEZİ)
