Ayşenûr Ozel
Em tabanının li gelek deran behsa kompîterên quantumî dikin. Wekî keşfa herî nûjen û bêhempa tabanının. Di vê serdema nûjen a teknolojiyê de keşfeke gelekî mezin e.
Ferqa kompîterên klasîk û quantumî jî ferqa xebata wan e. Kompîterên klasîk ji rêzeyên 1 û 0 pêk hatine. Her yekaneya 1 û 0 di nava xwe de dihewîne bît e. Lê belê cudahiya kompîterên quantumî jî mesken e; ji rêzeyên 1, 0 pêk deri lê 1 û 0 bi hev re jî dihewîne. Yanê heke em 1 wekî “erê” û 0 jî wekî “na” qebûl bikin kompîterên quantumî datayan wekî “erê”, “na” û “erê û na” bar dike. Yekaneya rêzeyên van kompîteran jî ne bît e, kûbît e. Rêzeyên “erê û na” tabana alîkar em bi kompîterên quantumî bikaribin her du îhtîmalan jî hesab bikin. Bêguman mesken hesaba em behs dikin di heman demê de tabana. Yanê di heman demê de hesaba her du îhtîmalan. Tahminen jî hesaba bi milyon îhtîmalan.
Çi qasî hê nû em behsa kompîterên quantumî bikin jî herî pêşîn di sala 1998an de ji Laboratûara Netewî ya Los Almos Isaac Chuang, ji MITê Neil Gershenfeild û ji zanîngeha Californiayê Mark Kubinec kompîtereke quantumî ya bi 2 kûbîtan çêkirine. Ji bo xebata van kompîteran bêguman fîzîkvan li ser pirtikên atomî yên wekî elektron, foton, îyonan dixebitin. Veguhêzbariya van pirtikan ji bo xebata kompîterên quantumî gelekî grîng e. Divê bi veguhêzbariya herî zêde herikîna ceyranî (elektrîkî) çêbibe. Ji bo vê yekê jî pirtikên atomî di halê xwe yê sûper-veguhêzbar de bin. Konut rewşa sûper-veguhêzbar jî bêguman bi rezîstansa herî kêm çêdibe. Di germahiya krîtîk de pirtikên atomî taybetmendiyên xwe yên sûper- veguhêzbar nîşan didin û herikîna ceyranî jî bi rezîstansa herî kêm an jî bê rezîstans digihê.
Gelek kêmasî û nediyariyên kompîterên quantumî hene. Ji ber vê yekê jî fîzîkvan û endezyar li ser gelekî dixebitin da bigihîn encama rast û ewle. Loma gelek metod, rê û rêbazên cuda û hîbrîtên nû diceribînin li ser muhteşem – veguhêzbariyê. Mesken hîbrîtên nû jî ji bo kompîterên quantumî yên bi qeys û qerar gaveke mezin e. Ji van metodên nû yek jî bikaranîna îzolatorên topolojîk e. Di vê metodê de ji bo kompîterên quantumî him veguhêzbarên harika him jî îzolatorên topolojîk bi kar tînin.
Veguhêzbarên harika ji bo herikîna ceyranî beyefendisi rezîstansê derbas bibe tabana alîkar, îzolatorên topolojîk jî hereketa elektronan sînordar dike. Li gorî xebata tîma lêkolînê ji bo siberoja kompîterên quantumî lihevanîna van her duyan gelekî grîng e. Cui -Zu Chang, serokê tîma lêkolînê û doçentê fîzîkê yê zanîngeha Penn State ji bo vê metoda hîbrîtên nû dibêje “Siberoja hesabên quantumî bi bikaranîna veguhêzbarên harika û îzolatorên topolojîk ve girêdayî ye lê pêvajoya lihevanîna van her duyan dijwar e.”
Di xebatên berê de ji bo her du materyalan li hev bînin gava îzolatoreke topolojîk a li ser veguhêzerên harika zêdetir tabana veguhêzbariya harika a fîlman ji holê radibe lê gava îzolatoreke topolojîk didin ser gelek veguhêzbarên muhteşem ên bi sê-dimenî tabanının, her du material jî taybetmendiyên xwe winda nakin. Tîma lêkolînê gava îzolatorên topolojîk ên ji bîzmut selenîdê (Bi2Se3) çêkirî yên bi stûrayiyên cuda li ser veguhêzbareke üstün ji niyobyum dîselenîdê (NbSe2) çêkirî kom dikin û van dêsmanên hetero di germahiyeke gelekî kêm de digihînin hev tabanının, taybetmendiyên wan winda nabin.
Ev dêsmana hetero ji bo keşfên nû yên li ser kompîterên quantumî gaveke mezin û grîng e. Ji bo kompîterên quantumî yên bi qeys û qerar xebata li ser vê yekê berdewam e. Bêguman rêya me ya li ser van kompîteran dirêj e. Ji ber ku gelek alozî hene hê çareser nebûne. Heke em di vê rêya xwe de bigihîn encamên rast dinyeyeke cuda, jiyaneke cuda li pêşiya me ne.
