Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Kısmı Ekoloji Anabilim Kolu doktora öğrencisi Kıvanç Sevim, “Düşük sıcaklıkların Aedes aegypti (sarı humma sivrisineği) hayat döngüsüne tesirlerinin belirlenmesi” ismiyle, istilacı bir cins olan sarı humma sivrisineğinin düşük sıcaklıklara verdiği yansıları ölçmek üzere bir çalışma başlattı.
Sevim, 2020 yılının nisan ayında başladığı projesini, aralıksız 300 günlük laboratuvar süreci ve tahlillerin akabinde tamamladı.
Anadolu Ajansı’nın haberine nazaran; Sevim, sivrisineklerin olumsuz şartları atlatmak için kendilerince prosedürler geliştirebildiğini, ayrıyeten iklim değişikliğiyle bir arada mevsimsel sıcaklıklardaki artışların, tıp için uygun düzeyde kalmasından ötürü kış aylarında da ömürlerini sürdürebildiklerini anlattı.
Sıcaklıkların, bilhassa İstanbul, Ankara, İzmir üzere kentlerde yüksek seyrettiğine işaret eden Sevim, “Dünyanın birçok noktasında sivrisinekler üzerinde benzeri raporlamalar var. Mesela İstanbul’da yayılım gösteren istilacı Asya kaplan sivrisineğinin tropik kökenli olduğu biliniyor, birebir vakitte sarı humma sineği bu türlü. Literatürde bir vakitler, bunların soğuk, ılıman iklime sahip Türkiye, Avrupa, Kuzey Amerika üzere yerlerde geniş yayılıma sahip olmayacağı istikametinde bir görüş vardı. Lakin vakit içinde araştırmalar, sivrisineklerin, bu sıcaklıklara çok rahat bir formda adapte olabildiklerini gösterdi.” diye konuştu.
Sevim, yaptığı çalışmada, 20, 15, 10 ve 5 derece sıcaklıkta sarı humma sivrisineğinin düşük sıcaklıklara verdiği reaksiyonları ve hayat döngüsünün bundan nasıl etkilendiğini tespit etmeye çalıştığını belirtti.
Kıvanç Sevim şöyle devam etti:
“5 ve 10 derece sıcaklıklarda yumurtalarda açılma gözlemledik. Bu bize, yumurtaların kelam konusu sıcaklıklarda canlılığını koruduğunu gösterdi. 15 derecede de larva gelişiminin başarılı bir biçimde tamamlandığını gördük. Kış aylarından bahara gerçek geçişte hava bize soğuk gelirken bu canlılara soğuk gelmediğini göstermiş olduk. Çalışmamda bu sivrisinek tipinin bireylerini 5, 0 ve -5 derece sıcaklıklara maruz bırakarak hayatta kalma durumlarını belirlemeye çalıştım. Yumurtaların 0 derece sıcaklıkta bile hayatta kalabildiğini gördük. Bu canlılar aslında sandığımızdan çok daha geniş toleransa sahipler, bu sıcaklıklar ölümcül sayılmıyor. Bundan ötürü da biz kış aylarında sivrisineklerde hala aktivasyonu gözlemleyebiliyoruz, iklime ahenk sağlıyorlar. Bulundukları ya da yeni geldikleri ortamların şartlarına çok süratli bir halde adapte olup canlılıklarını, jenerasyonlarını burada devam ettirebiliyorlar.”
‘İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ YUMURTALARINI BIRAKABİLECEKLERİ SICAKLIK ARALIKLARINI DAHA UYGUN HALE GETİRDİ’
Sevim, sarı humma sivrisineğinin Afrika’dan Kuzey Amerika’ya, oradan Avrupa ve Türkiye’ye geldiğinin bilindiğini, şu anda Rusya’nın kuzeyinde, Türkiye’de ve Gürcistan’da görüldüğünü söyledi.
Ev sivrisineği olarak bilinen tıbbın gelişimini devam ettirebilmesi için sıcaklığın en az 10 derece, üst limitin ise 30-35 derece olduğunu kaydeden Sevim, iklim değişikliğinin, bu canlıların erişkinliğe ulaşıp yumurtalarını bırakabilecekleri sıcaklık aralıklarını daha uygun hale getirdiğini bildirdi.
Sivrisineklerin düşük sıcaklıklarda gelişimlerini durdurarak ya da çok yavaş formda seyrettirerek olumsuz şartları atlattıklarını kaydeden Sevim, Asya kaplan sivrisineğini örnek vererek, bu çeşidin, saksı altları, plastik şişeler, beton kaplar üzere alanlara yumurtalarını bırakarak kışı atlattığını, yağışların başlaması ve sıcaklıkların artmasıyla uygun ortamın gelmesiyle de jenerasyonunu devam ettirdiğini aktardı.
‘SICAKLIKLAR BU TÜRLÜ DEVAM EDERSE ÜREMEK İÇİN DAHA FAZLA VAKİT OLACAK’
Sıcaklıklar düşmediği için sivrisineklerin aktivasyon devirlerinin uzadığına ve daha fazla yumurtladıklarına dikkati çeken Sevim, şunları kaydetti:
“Haziran ayında hava soğuk olur, temmuz ortasına kadar sonbahar havasında geçerse popülasyon en yüksek randımanına ulaşamayabilir. Hava kurak, sıcaklıklar yüksek gitmeye başladı ve mayıs ayında 30-35 dereceleri gördük diyelim, o vakit bunların popülasyon artışları mayıs-hazirana kayabilir. Muhakkak tesirinin ne olacağını söylememiz mümkün değil lakin sıcaklıklar bu halde devam edecek olursa, üremek ve jenerasyonlarını devam ettirmek için çok daha fazla vakit olacak. Bu da daha fazla yumurta ve bireylerin artışı demek.”
‘SİVRİSİNEK TİPLERİ DAHA EVVEL OLMADIĞI YÖRELERDE VE YÜKSEKLİKLERDE GÖRÜLEBİLİR’
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa (İÜC) Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Kerem Öter, iklim değişikliği ve ortalama sıcaklıkların yükselmesinin sivrisinek tipleri üzerine tesirleri bulunduğuna değinerek, “Belli coğrafyadaki aşikâr cinslerin sayısında artışa neden olabilir. Kimi hastalıklar, muhakkak sivrisinek cinsleri üzerinden insanlara nakledilebiliyor. Sıcaklıkların tesiriyle bu sivrisinek tipleri daha evvel olmadığı yörelerde ve yüksekliklerde görülebilirler. Yeni bölgelere yeni cinsler giriş yapabilir.” tabirlerini kullandı.
Öter, son 10 yıldır İstanbul ve Türkiye’de istilacı sivrisinek cinsleri, Asya kaplan sivrisineği ve sarı humma sivrisineğini takip ettiklerini ve sayısal olarak artışlarından ve yayılmalarından tasa ettiklerini lisana getirdi.
‘YENİ TİPLER YENİ HASTALIKLARIN GİRİŞİ DEMEK’
Sivrisinek uğraşının 12 ay boyunca süren bir çalışma olduğunun altını çizen Öter, şöyle konuştu:
“Bu gayret coğrafyadan coğrafyaya fark eder. Biz bu istilacı tipleri izlemeyi İstanbul’da sürdürüyoruz. Elde ettiğimiz datalar sayesinde popülasyonlarının ne vakit yükseldiğini, ne vakit inişe geçtiğini biliyoruz. Ocak ayındayız ve dışarıda kusursuz bir hava var, bu bizi de şaşırtıyor. Çok farklı sivrisinek çeşitleri var. Daha evvelce yerleşik tiplerimiz vardı, biz bunları kayıt altına almıştık. Ancak bir yandan yeni tiplerin, istilacı cinslerin girişi oldu. Yeni tipler yeni hastalıkların girişi demek. Bunlar ortaya konulmalı.”
‘GELİŞİGÜZEL ÇABALAR VE İLAÇ KULLANIMLARI BU SORUNU HİÇBİR VAKİT ÇÖZMEDİ’
Sivrisinek çabasını yapmak isteyen tüm kuruluşların öncelikle izleme sistemi kurup, mevsimsel popülasyon dinamiğini ortaya koymaları gerektiğine vurgu yapan Öter, “Mücadele tekniklerinin planlanması ve programlaması yapılmalı. Bu da ‘entegre sivrisinek mücadelesi’ olarak tanımlanıyor. Bunlar büsbütün bilimsel tabanlı, sürdürülebilir tekniklerdir. İtinasız uğraşlar ve ilaç kullanımları bu sorunu hiçbir vakit çözmediği üzere yarardan çok ekonomik ve etraf kirlenmesi üzere ziyanlara, direnç gelişimi üzere sonuçlara neden olabiliyor” değerlendirmesini yaptı.
Öter, sivrisineklerin, apartmanların kalorifer daireleri ile nemin ve sıcaklığın yüksek olduğu kapalı otoparklar üzere sıcaklığın fazla düşmediği yerlerde kışı erişkin olarak atlatabildiğini kelamlarına ekledi. (HABER MERKEZİ)
