100 ışık yılı uzaklıkta yeni gezegen keşfedildi: ‘Yaşama elverişli’ bölgede

NASA’nın Kaliforniya’da bulunan Jet İtiş Laboratuvarı’nda (JPL) astronom olarak misyonunu sürdüren Emily Gilbert, Space.com’a verdiği demeçte, “Önce ona bakmaya başladık ve ‘Bu gerçek mi?’ diye sorduk” dedi. Gilbert ve meslektaşları, araştırma sonuçlarını Amerikan Astronomi Derneği’nin bu hafta Seattle kentinde ve sanal olarak düzenlenen 241’inci toplantısında paylaştı.

TESS, her keresinde bir ay boyunca yıldızları izleyerek, yıldız ile teleskop ortasından geçiş yapan bir gezegene işaret edebilecek, parlaklıktaki küçük düşüşleri arayarak gezegenleri tespit ediyor. Gökbilimciler parlaklıktaki bu azalmalardan yola çıkarak gezegenin boyutlarını varsayım edebilir ve yörüngesini izleyebilir.

Gilbert ve meslektaşları, 2020 yılında, Dünya’ya yaklaşık 100 ışık yılı arada bulunan ‘TOI 700’ isimli küçük bir yıldızın yörüngesinde dönen üç gezegen keşfedildiğini duyurdu. Konut sahibi yıldız kırmızı bir cüce olsa da benzerlerinin büyük kısmının tersine, TOI 700, yakınlardaki bir gezegende hayatı küle çevirebilecek rastgele bir ani aktivite darbesinden uzakta, nispeten sessiz bir gök cismi. Gilbert, “TESS’ten sağladığımız iki yıllık data kümesinde, rastgele bir optik parlama ispatı görmedik” diyor.

TESS’in birinci kademede TOI 700 sisteminde keşfettiği üç gezegenin ikisi Dünya’ya ziyadesiyle emsal biçimde yıldıza çok yakın bir yörüngede dönüyor; buna rağmen, bilhassa de ‘TOI 700 d’ ismiyle bilinen üçüncü gezegen umut vaat ediyor. Bilim insanları, bu gezegenin Dünya’ya kıyasla yaklaşık yüzde 20 daha büyük olduğunu, her 37 Dünya gününde bir yıldızın yörüngesindeki cinsini tamamladığını ve bu durumun onu bilim insanlarının ‘yaşama elverişli bölge’ diye isimlendirdiği, sıcaklıkların yüzeyde sıvı suyun bulunmasına imkân tanıdığı bir yere konumlandırdığını keşfettiler.

Bilim insanları, sırf bu üç gezegenle, sistemi, bizden 39.5 ışık yılı arada yer alan ve yedi adet Dünya boyutlarında gezegene mesken sahipliği yapan bir sistem olan TRAPPIST-1 ile karşılaştırıyorlardı. Gilbert, “Bu, hiç elbet, enteresan bir karşılaştırma” diyor. Bununla birlikte, TRAPPIST-1’in daha faal ve sönük bir yıldız olduğu hesaba katıldığında, TOI 700 sisteminin işlemeye devam etmesinin daha kolay olacağını vurguluyor.

Gilbert ve meslektaşları, artık, TOI 700 d’nin üçüncü ve ilgi cazibeli bir kardeşe sahip olduğunu belirtiyorlar. ‘TOI 700 e’ diye isimlendirilen bu gezegen, gökbilimcilerin alışılmış haliyle ‘yaşama elverişli bölge’ ismini verdikleri bölgede değil; öte yandan, bu tarif bir değişim sürecinde. Bilhassa de gökbilimciler Venüs ve Mars’ın büyük ihtimalle her ikisinin de geçmişte yüzeylerinde su barındırdığını fark ettikten sonra, bazıları TOI 700 e’nin de içinde bulunduğu bir ‘iyimser’ yaşanabilir bölge önerdiler.

YAŞAMA ELVERİŞLİ BÖLGE İÇİNDE

Gilbert ve meslektaşları, TOI 700 e’nin kütlesinin Dünya’nınkinin yaklaşık yüzde 95’i kadar olduğunu iddia ediyor, bundan dolayı muhtemelen kayalık ve her 28 Dünya gününde bir yörüngesini tamamlıyor; bu durum, onu TOI 700 c ile d ortasına yerleştiriyor. Yeni keşfedilen gezegen de büyük ihtimalle kütleçekim kilidiyle bağlı olduğundan, yıldızına hep tıpkı yüzünü gösteriyor.

Gilbert, “Şu anda yalnızca TESS datalarından öğrendiğimiz şeylerin büyük kısmı bundan ibaret; ama onu daha fazla karakterize etmek gayesini güden ve devam etmekte olan diğer araştırmalarımız da mevcut” diyor: “Henüz bir sonuca ulaşamamış olsak da heyecan verici bilgiler geliyor.”

Gilbert, TESS’in bir haftadan biraz daha uzun bir mühlet içinde bakışlarını tekrar TOI 700’e yönelteceğini ve önümüzdeki yıl içinde yaklaşık dokuz ay bilgi akışı sağlanacağını belirtiyor. Ve diğer araştırmacılar da takviye veriyorlar. Gilbert ve grubu, şu anda, yıldız sistemini Şili’de bulunan ‘Çok Büyük Teleskop’, ‘Kayalık Ötegezegenler için Kademe Spektrografı’ ve Dünya gibisi ötegezegenleri tanımlaması için tasarlanmış olan ‘Kararlı Spektroskopik Gözlem’ (ESPRESSO) araçlarını kullanarak gözlemliyor. Araştırmacılar, ESPRESSO’nun gerçekleştirdiği müşahedelerin sistemde bulunan dört gezegenin de kütlelerini belirlemelerine imkân tanımasını umuyor ve bir ortak araştırma kümesi, bu gezegenlere dair iklim modellerini açığa çıkarabilecek bilgiler olan yıldızın ultraviyole salımlarını kestirim etmek hedefiyle Hubble Uzay Teleskobu’nu kullanıyor.

Gilbert’ın aktardığı kadarıyla, James Webb Uzay Teleskobu gezegen dışı bir atmosferin bileşenlerini koklayabildiğini çoktandır kanıtlamış olsa da, bu araç, yıldızın küçük boyutu göz önüne alınarak ve pratik olmak ismine, her biri atmosferik bir tahlilin çok uzun süreceği kadar küçük olan TOI 700 d ya da e’de kullanılmayacak. Bununla birlikte, en büyük gezegen olan TOI 700 b’yi inceleyebileceğini kelamlarına ekliyor.

Gilbert, yeni bulgunun, TESS’in genişletilen misyonunun bedelini gözler önüne serdiğini söz ediyor. Başlangıçta, uzay aracının iki yıl çalışması planlanmıştı; ek vazife periyoduna Eylül 2022’de başladı ve faaliyetleri Ekim 2024’e dek sürecek. TOI 700, TESS’in güney gökyüzünü incelerken kesintisiz biçimde baktığı kozmos bölgesinde bulunuyor. Sonuç itibariyle, Gilbert ve meslektaşlarının topladıkları sinyallerin gerçek olduğunu teyit etmek için TOI 700 e’nin yaptığı geçişlere dair 14 farklı müşahedesi bir ortaya getirmesi gerekti.

Maryland Üniversitesi’ne bağlı College Park’ta doktora adayı olan Ben Hord, “Şayet yıldız biraz daha yakın ya da gezegen biraz daha büyük olsaydı, TESS’in birinci yıl içerisinde topladığı bilgilerden TOI 700 e’yi saptayabilirdik” diyor. Birebir vakitte NASA’nın Maryland’de bulunan Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nde yüksek lisans araştırmacısı olan Hord, verdiği demeçte, “Öte yandan, sinyal öylesine zayıftı ki, onu belirleyebilmek için fazladan geçiş müşahedelerine gereksinim duyduk.”

Yazının yepyenisi Space sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)