Ogün Akkaya
ANKARA – Cumhurbaşkanlığı ve Meclis seçimleri 14 Mayıs tarihinde gerçekleşecek. Bu seçimde daha evvel de olduğu üzere cezaevlerinde bulunan binlerce mahpus, oy kullanacak seçmenler ortasında yer alacak.
Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK) cezaevlerinde bulunan tutuklu ve mahkumların nasıl oy kullanacağına ait kararı geçtiğimiz haftalarda Resmî Gazete’de yayımlandı. Karara nazaran kasıtlı cürümlerden ötürü cezaevlerinde bulunan mahkumlar oy kullanamayacak.
Tutuklular, hükümözlüler (cezası şimdi onanarak katılaşmamış kişiler) ve taksirli fiillerden ötürü ceza almış mahkumlar ise 14 Mayıs’ta gerçekleşecek seçimlerde oy kullanabilecek. Ayrıyeten karara nazaran tutuklular ve taksirli kabahatlerden hükümlü olan bireyler, cezaevlerinin bulunduğu seçim etraflarında oy kullanabilecek.
Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST) Savunuculuk Koordinatörü Berivan Korkut ile cezaevlerinde bulunan tutuklu ve mahkumların oy kullanma hakkını, cezaevlerinde seçimin nasıl yapılacağını ve AİHM’in daha evvel Türkiye’nin aleyhinde verdiği mahpusların oy kullanma hakkıyla ilgili kararını konuştuk.
‘TÜRKİYE’DE TUTUKLU VE HÜKÜMLÜ TOPLAM 349 BİN MAHPUS BULUNUYOR’
Cezaevlerinde bulunan şahısların sayısına ait bir data var mı? Kaçı hükümlü, tutuklu ya da hükümözlü?
Türkiye’de toplam 291 bin 592 kapasiteli, 399 hapishane mevcut. 1 Mart 2023 tarihi itibariyle 41 bin 614 tutuklu, 308 bin 279’u hükümlü toplam 349 bin 893 mahpus bulunuyor. 349 bin 893 mahpusun, 123 bin 800’ü açık, 226 bin 93’ü kapalı kurumlarda tutulmakta. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün (CTE) açıkladığı sayılar hükümlü ve tutuklu sayısını veriyor. Hükümözlü mahpus sayısına dair detaylı bir bilgi CTE tarafından verilmemiştir.
‘HÜKÜMÖZLÜLER VE TAKSİRLİ FİİLLERDEN ÖTÜRÜ CEZA ALMIŞ MAHKUMLAR OY KULLANABİLMEKTEDİR’
14 Mayıs tarihinde gerçekleşecek olan Cumhurbaşkanlığı ve Meclis seçimlerinde bu bireylerden kaçı oy kullanabilecek? Hangi mahpuslar oy kullanamayacak?
Türkiye hapishanelerinde tutulan mahpusların oy kullanma hakkına ait yasal düzenleme ve YSK’nın 21 Aralık tarihli 590 No’lu kararında düzenlenmiştir. O tarihten bu yana rastgele bir yasal düzenleme yapılmamıştır. Bu karara nazaran tutuklular, hükümözlüler ve taksirli fiillerden ötürü ceza almış mahkumlar oy kullanabilmektedir. Türkiye’de ceza hukukuna nazaran taksirli ve kasıtlı olarak gerçekleşen fiilleri farklı başlıklar altında ele alır. Bu cürümler en yalın anlatımla şöyle tabir edilebilir; itina ve dikkat yükümlülüğünün ihlal eden fiil taksirli cürümden, aksiyonun yaratacağı sonucun bilerek ve öngörülerek işlenmesi kasıtlı hatadan ceza almaya sebep oluşturur. Öte yandan cezası mutlaklaşmış olsa dahi hapishaneye alınmayan mahkumlar, şartlı salıverilmeden yararlanmış bireyler, mahkeme tarafından cezası ertelenen (sağlık, hamilelik ya da yeni çocuk sahibi olmak vb. üzere nedenlerle) karar almış bireyler de oy kullanabilecek. Üstte kelamını ettiğimiz kararda YSK şahısların yasal bir biçimde hapishane dışında olması (tahliye, şartlı salıverme, infaz erteleme gibi) ile oy kullanma hakkını birbiriyle bağlı olarak yorumlamıştır.
15 Mart 2013 tarihinde Silivri İlçe Seçim Heyeti Başkanlığı YSK’dan; “15.04.2020 tarihinden itibaren kurumlarına teslim olmalarının ardından, korona virüsü salgın hastalığı müsaadesine gönderilen taksirli kabahatlerden mahkumların hazırlanacak listelere dahil edilip edilmeyecekleri “ hakkında görüş istemiştir. Bu görüş talebi YSK tarafından incelenmiş ve 19.03.2023 tarihinde 2023/168 No’lu kararında; “Covid-19 salgın hastalığı müsaadesine gönderilen taksirli hatalardan mahkumların, cezaevi listelerine dahil edilmeyerek oy kullanabileceklerine hükmedilmiştir.
‘OY KULLANMAK İSTEYEN MAHPUSLARIN 2 NİSAN TARİHİNE KADAR TUTUKLU SEÇMEN LİSTESİNE KAYIT YAPTIRMALARI GEREKMEKTE’
Seçimlerin ikinci çeşide kalması durumunda cezaevlerinde bulunan bireylerin oy kullanma durumlarında bir değişiklik olacak mı? İkinci cinse geçiş sürecinde seçmen kütüğünü değiştirmeyen mahpuslar etkilenecek mi?
YSK’nın 1 Mayıs 2018 tarihli ve 337 sayılı kararına nazaran seçim kütükleri katılaştıktan sonra dışarıdakiler üzere mahpuslar da kütüğe kaydolamazlar. Bu sebepten oy kullanmak isteyen mahpusların 2 Nisan tarihine kadar tutuklu seçmen listesine kayıt yaptırmaları gerekmektedir. Bununla birlikte YSK Aralık 2023 kararında “d) Ceza infaz kurumlarında bulunan taksirli hatalar dışındaki mahkumlara ilişkin (ceza infaz kurumundan firar edenler dâhil) bilgiler Adalet Bakanlığı’ndan alınarak kayıtları dondurulur. Ceza infaz kurumlarında bulunması nedeniyle daha evvelce kayıtları dondurulan mahkumlardan oy verme günü prestijiyle tahliye olacaklar var ise kayıtları ‘Oy Kullanabilir’ hale getirilir” der. Üstte belirttiğimiz husus doğrultusunda seçimin birinci yahut ikinci çeşidinde tahliye nedeniyle oy kullanabilecek mahkumlar için bir yasal düzenleme bulunmaktadır.
‘BİZE YANSIYAN OLUMSUZ BİR DURUM YAHUT MÜRACAAT MEVCUT DEĞİL’
Cezaevlerinde mahpusların oy kullanma süreçlerini takip ediyorsunuz. Geçmiş seçimlerde hiç aksilikle karşılaştınız mı?
Bize yansıyan olumsuz bir durum ya da bir müracaat mevcut değil. Genel olarak bir sorun yaşanıp yaşanmadığı hakkında bilgi vermemiz mümkün değil fakat bize bugüne kadar yansıyan olumsuz bir durum yahut bir müracaat mevcut değil.
Cezaevlerinde sandık güvenliği nasıl sağlanıyor?
Ceza İnfaz Kurumlarında sandık güvenliğini Anayasanın 67/5 unsuru düzenler. Bu unsurda, ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde oy kullanılması ve oyların sayım ve dökümünde seçim emniyeti açısından alınması gerekli önlemlerin Yüksek Seçim Konseyi tarafından tespit edildiğini ve seçimlerin misyonlu hâkimin yerinde idare ve kontrolü altında yapılacağı belirtilir.
