Şiir tarihimiz bir manada ağacın tarihidir. Şiirlerinde ağaç imgesi geçmeyen çok az şair vardır. Tahminen de yoktur. Ağaçlar şiire girer, olmadı, ne yapar eder, şiire sızar. Zira şiir, insanlığın binlerce yıllık kolektif hafızasının dışa vurumudur. Ve o kolektif hafızanın baş köşesinde ağaçlar vardır. Yeryüzünün asıl sahibidir ağaçlar.
Ağaç, dünyanın tüm kültürlerinde yer alan kıymetli bir mitolojik öge. Ömrün, gelişmenin, yeraltıyla yeryüzünün, yeryüzüyle gökyüzünün ortasındaki bağın, İlahla insan ortasındaki münasebetin simgesidir ağaç. Hayat Ağacı, başka ismiyle Dünya Ağacı mitine birinci olarak dört bin yıl evvelki kayıtlarda, Gılgamış Destanı’nda rastlarız. Eski Türk destanlarında ağaç hem tanrıyı hem hükümdarı simgeler ve ikisinin ortasındaki ilişkiyi sağlar. Türklerde kayın, gençliğin, mutluluğun, özgürlüğün, barışın, dostluğun ve vatanın; servi sonsuzluğun; kavak mevtin; ormanın hükümdarı olarak kabul edilen, ‘dede’, ‘baba’ üzere sıfatlarla isimlendirilen meşe gücün; çam ölümsüzlüğün sembolüdür. Söğüt ise, gölgesinde uzanılan, huzur bulunan bir ağaçtır. Sibirya yerli halklarından olan Evenkler, insanların, gövdesi ikiye ayrılan ağaçların içinden doğduklarına inanırlardı. Yunan mitolojisinde ise, Dionysos, Karya’ya aşık olur. Lakin Karya ölür. Dionysos çok gayretler fakat sevdiğini bir türlü yine yaşama döndüremez. Bunun üzerine onu ceviz ağacına dönüştürür.
Nazım Hikmet’in “Başım köpük köpük bulut, içim dışım deniz,/ ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı’nda,/ budak budak, şerham şerham ihtiyar bir ceviz./ Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında…” dizeleriyle başlayan Ceviz Ağacı isimli şiiri, bir yanıyla da, bu binlerce yıllık kolektif hafızanın dizelere dökülmüş halidir.
Deniz Durukan da bir hoşta “bilir misin ağaç ağaçlığını ona sarılınca hissedermiş,” diyor. Dionysos’un sevdiğini ağaca dönüştürerek ona yine can vermesi, tahminen özlediğinde gidip ona sarılabilmek içindi. Bu, dünyanın en manalı kucaklaşmasıdır. Zira Durukan’ın söylediği üzere, ağaç biri ona sarıldığında kendi varlığını hisseder, mutlanır tahminen. Akbelen’deki o yaşlı bayanın (ki ağacın, ormanın, tabiatın kadim bilgisine sahip olmaktan kaynaklanan kutlu bir yaş onunki) o ağaca sıkı sıkı sarılması, can değerine onu tabiat katillerinden, gözü dönmüş rantçılardan ve onların özel korumalığını yapan, aslında kamu vazifelisi olması gereken silahlı güçlerden müdafaaya çalışması, yeryüzünün en eski ve en manalı imgesidir. Zira ağaç beşere, insan ağaca sarılagelmiştir daima.
Asaf Halet Çelebi’nin Sidharta isimli şiiri, “niyagrdoha/ koskoca bir ağaç görüyorum/ ufacık bir tohumda/ o ne ağaç ne tohum/ om mani padme hum…” dizeleriyle başlar. Ufacık bir tohumda koskoca bir ağaç görülür lakin o tohum, tohum değildir aslında; zira biz onu gördüğümüz anda, bir an evvelki tohumdan farklıdır artık, biraz daha ilerlemiştir ağaç olma yolunda. Ancak ağaç da değildir şimdi. Ne tohum ne ağaç olan öteki bir şey, öteki bir oluşumdur. Bu, yalnızca ağacın değil, ömrün mucizesidir; gizidir bir bakıma.
Peki şiirin birinci sözcüğü, anlamsız bir harf öbeği üzere görünen niyagrodha nedir ki? Ağaçlarının üstünden fışkırarak yere inen köklerin, tekrar ağaç olmak üzere yükselmesiyle ortaya çıkmış, pek çok ağaçtan oluşmuş tek bir ağaca verilen isimdir niyagrodha. Om mani padme hum ise, Sanskritçe ‘lotus mücevherine selam’ manasına gelir. Buda’nın, aydınlığa ulaştığı anda, lotus çiçeğine söylediği birinci kelamdır bu. Lotusa verilen selam, aslında ‘insanın gerçek özüne’ verilmiştir. İnsanın özü, lotusun mücevheridir zira. Elbette ağaca, yani tabiata, yani kendi tarihine ve gerçekliğine sarılabilen insanın. Zira o insan, mesela Akbelen’deki o ağaca sıkı sıkı sarılan yaşlı bayan var ya, işte o bilir; ağaç doruktan tırnağa giyinmedikçe çiçeğe durmaz dünya. Ve o ağaçlar, atlar üzere ayak üstü uyurlar, başlarında düş torbalarıyla.
O yaşlı bayan bu şiirlerden haberdar mıdır, bilemem. Lakin onun, hayatın şiirine sıkı sıkı tutunduğuna adım üzere eminim. Zira “Dalgayı haber veren yakamoz/ kimin gözüne çarpar kıyıda?/ Çiçeğe durduğunu kim ayırt eder/ doruktan tırnağa giyinmeden ağaç?” diye sormuş bir şiirinde Kemal Özer ve Oktay Rifat, Aylak Gezinti isimli şiirinde “Ağaçlar ki atlar üzere ayak üstü/ Uyurlar, başlarında düş torbaları” demiş bile. O yaşlı bayan, hayatı bahasına savaşıyor o düş torbaları yere düşmesin diye.
Eğer her şey doğal akışında ilerleseydi, Edip Cansever’in söylediği üzere, “Ağaçlardan sızan sular/ Uzakta bir gül olmaya gidiyor” diyebilirdik. Olağan şartlarda, tabiatta hiçbir şey yok olmaz. Ağaçlardan sızan sular da akar sarfiyat, uzaklarda bir güle can katar tahminen. Lakin ağaçlar atak altındaysa, bir orman topyekın katlediliyorsa, ağaçlardan sızan su değil, gözyaşıdır artık. Ve ağacı ağlatan, hayatı ağlatıyordur. “- Nedir mutluluk/ Çam ağacındaki yürek gibi/ Köpüklü sakız kokusu gibi/ Kollardan yapraklardaki kılcal damarlara giden/ Ve damarlardan koskocaman bir ormanı öpen” diyor ya Edip Cansever, öyleyse artık, tam da şu anda nedir memnunluk, nerededir, diye sormanın vakti. Koskoca bir ormanı öpenler coplanıyor ya, memnunluk artık, bizden çok uzakta!
Mutluluğun uzakta olması kaçınılmaz zira çaldılar, acımadan öldürdüler onlar: Hayata düşman olanlar. Fazıl Hüsnü Dağlarca, Simgelerde Yüzler isimli şiirinde anlatmıştı bunu bize: “Almıştınız/ Vurmuştunuz/ Ovalar başak çoğalımıyla doluydu,/ Derelerde vardı bilinmez anıların gücü/ Ağaçların yemişleri sizin ağırlığınızdaydı,/ Çalmıştınız/ Öldürmüştünüz zira.” Ve yalnızca ağaçlara değil, insanlığın ortak hafızasına vurdular baltalarını. Dedemizi, meşemizi katlettiler, gençliğimizi, özgürlüğümüzü, kayınımızı katlettiler, kavağımızı katlederek vefatı, servimizi katlederek sonsuzluğu, çamımızı katlederek ölümsüzlüğü aldılar elimizden. “Orman sen elimi tutunca başlardı” diyor ya Melih Cevdet Anday, artık orman başlamıyor, bitiyor. Pekala biz nasıl tutuşacağız el ele?
Değil bir orman, mahalledeki tek bir ağaç bile o mahalleyi güzelleştirir, yaşanır kılar. Varsın hiç kıpırdamadan dursun orada, varsın kaydırak oynamasını bile bilmesin. “Mahallemizde/ Senden öteki ağaç olsaydı/ Seni bu kadar sevmezdim./ Lakin şayet sen/ Bizimle beraber/ Kaydırak oynamasını bilseydin/ Seni daha çok severdim./ Hoş ağacım!/ Sen kuruduğun zaman/ Biz de inşallah/ Öteki mahalleye taşınmış oluruz” diyor Orhan Veli Ağacım isimli şiirinde, bir çocuğun sesiyle. Çocuk, kaydırak oynamasını bilmediği halde, yeniden de seviyor o ağacı. Öylesine seviyor ki, o ağacın kurumasına tahammül edemeyeceği için, onu o halde göreceğine, öbür mahalleye taşınmış olmayı diliyor.
Ya biz ne yapacağız o ağaçlar teker teker, beşer onar, yüzer biner katledilirken? Taşınabileceğimiz öteki bir mahallemiz, diğer bir ülkemiz de yok!
Ne yapacağımız muhakkak aslında, Gülten Akın çoktan öğretti bunu bize. Direneceğiz ve konuşacağız hiç durmadan. Sesimiz hiç durmayacak. Ormanda, dağda, denizde, kırda, kentte, hapiste… Konuşacağız… Sesimiz hiç durmayacak.
konuş, sesin durmasın
uzun bir kuşluğu muştulayan sesin
susup dinlemeye girdi rüzgar
ağaçlar kulak kesildi ormanda
huzursuz bekliyor tuzaklar
kelamların mavzer kurşunu
kentin delip geçiyor duvarlarını
dağlar çoğaltıp dağıtıyorlar
konuş, sesin durmasın
Gülten Akın
