Selahattin Demirtaş
Aslında Kürt Meselesinin ne olduğu şimdiye kadar herkes tarafından kesin ve net olarak bilinmeliydi. Zira bu sorun, ülkemizin çok uzun yıllardır çözülemeyen en temel meselelerinin başında geliyor. Lakin üzülerek görüyorum ki sorunun ne olduğu konusunda bir netlik görünmüyor. Bazıları de Kürt Meselesini yeni yeni duyuyorlar, hatta bu türlü bir sorun olmadığını söylüyorlar.
Çok kısa bir tarif yapmak gerekirse Osmanlı Devleti’nin son periyotlarında başlayıp Cumhuriyet’in birinci yıllarında derinleşen, yüz yıl içinde dallanıp budaklanarak yaygın ve esaslı hale gelen, Kürtlerin yaşadığı sıkıntılara Kürt Sorunu denir. Yani sorun Kürtler değil, Kürtlere yaşatılanlar ve bundan meydana gelenler bütünüdür.
Bu kısa tariften sonra belirtmem gerekir ki Kürt Sorunu çok boyutlu, çok kıymetli bir bahis. Değil bir yazıyla, birçok kitapla bile bu sorunun tarihçesini anlatmak hiç de kolay değil. Sorunun toplumsal, siyasal, ekonomik pek çok istikameti var. Hasebiyle bu yazıda, başlıktaki soruyu tüm taraflarıyla tam olarak yanıtlamam olanaksız. Kürt Sorunu, genel sınırlarıyla bilinen bir meseledir. Tekrar de Türkiye’de pek çok kişi, AKP’nin ürettiği algılar nedeniyle sorunun gerçeklerini, tam olarak bilemiyor. Üstelik, tekrar AKP’nin ürettiği algılar yüzünden, sorunun çözüldüğünü sanan da değerli bir kesim var.
Yani daha evvel “yoktur” denilen Kürt Sorunu için bugün de “çözüldü” deniliyor. Birincisi hakikat değildi, ikincisi de değil.
KÜRT PROBLEMİNİZ VAR MI?
Çözüldü zannedilen Kürt Problemini tam olarak bilmeyenler için birkaç soru soracağım.
Yalnız, bir ricam var. Lütfen elinizi vicdanınıza koyup olabildiğince dürüstçe yanıtlayın soruları.
Sonuçta Türkiye’nin uzun yıllardır can alan, can yakan en kıymetli problemini konuşacağız. Sahiden anlamak ve öğrenmek için bütün ön yargılarınızı bir kenara bırakın ve gelin dostça, kardeşçe bir sohbete başlayalım. Tahminen yalnızca Kürtlerin değil, sizin de bir Kürt Sıkıntınız vardır ve sorun, hepimizin ortak sıkıntısıdır.
Sizi kronolojik tarihi bilgi bombardımanına tutmayacağım. Günlük hayattan örneklere yük vermeye çalışacağım.
İLK SORU
- I love you.
- Ich liebe dich.
- Je vous aime.
- Ez ji te hez dikim.
Sizce üstteki cümlelerin hangisi dünya genelinde nüfusları yaklaşık 50 milyonu, Türkiye’deki nüfusları 20 milyonu bulan, “bin yıllık kardeşimiz” dediğiniz Kürtlerin lisanı olan Kürtçe bir sözdür?
Hangisi olduğunu kestirim edebildiniz mi? Edebildiyseniz tek sözünü anlayabildiniz mi? Hayır mı? O vakit sizin de Kürt Meseleniz var demektir.
İngilizce, Almanca ya da Fransızca anlayabiliyor yahut konuşabiliyorken bin yıllık kardeşiz dediğiniz yirmi milyon yurttaşınızın lisanından tek söz bile anlamıyorsanız işte bu sizin Kürt Meselenizdir.
BİR DİĞER SORU
- Bulgaristan’daki soydaşlarımız
- Azerbaycan’daki soydaşlarımız
- Kıbrıs’taki soydaşlarımız
- Almanya’daki soydaşlarımız
Sizce üstte soydaşlarımız denilerek kastedilenler kimlerdir?
Bu kere bildiniz. Evet, Türkler.
Şimdi Anayasanın 66. hususuna bakalım. Şöyle yazıyor: “Türk Devletine vatandaşlık bağıyla bağlı olan herkes Türk’tür.”
Oysa sizin “Türkler” diye yanıtladığınız sorudakilerden hiçbiri Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı değil. Pekala o halde, Anayasa’da Türklük kavramı vatandaşlık bağı olarak tanımlanmışken neden Türkiye dışındaki Türklerle soy bağı kurulup onlara “soydaş” deniliyor. Bir mantık yanlışı yok mu?
Aslında yok zira Türklük gerçekte bir üst kimlik değil, bir etnik kimliktir. Kadim bir ulusu tanımlar. Şayet o denli olmasaydı Irak’taki Kürtler neden soydaşımız olmuyor da Bulgaristan’daki Türkler soydaşımız oluyor? Zira Bulgaristan’daki Türkler etnik olarak Türk. Hasebiyle soydaş sayılıyorlar.
Onlar soydaş da Suriye’deki Kürtler, Irak’taki Kürtler, İran’daki Kürtler, dünyanın dört bir yanındaki Kürtler neden soydaş değiller?
Bunda bir mantık yanlışı yok mu? Yeniden bildiniz, yok.
Çünkü onlar Türk değiller. İşte Anayasa’nın 66. unsurundaki mantık yanılgısı da burada açığa çıkıyor. Diyelim ki Suriye’de yaşayan bir Kürt, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına geçsin. Yasa gereği anında Türk sayılıyor. Pekala gerçekte o kişi Türk mü oluyor?
Türklük kavramı, Kürtleri de kapsayan bir kavram değildir. Teorik olarak Türklüğü üst bir kimlik olarak savunanlar bile pratikte Türklüğü etnik bir kimlik, başka bir milletin kimliği olarak görüyorlar. Aslında tam da bu nedenle Türkiye dışındaki Türklere soydaş olarak bakıyorlar. Doğrusu da budur aslında.
Bakın, örneğin farklı lisanları olan farklı etnik kimlikteki toplulukları tanımlamak için Türkiyeli kavramı kullanılsa ve bunun bir üst kimlik olduğu tez edilse bu, üzerinde tartışılabilir bir bakış açısı olabilir.
Bir örnekle anlatmaya çalışayım. İçinde domates, patlıcan, biber ve et olan bir yemeğe “Domates Yemeği” denilemez. Yemeğin ögelerinden biri, yemekte en çok ölçüde olsa bile, yemeğe ismini veremez. Kelamını ettiğim yemeğin ismi “Domates Yemeği”, “Patlıcan Yemeği” ya da “Biber Yemeği” olamaz, “Güveç” olabilir. Yani yemeği oluşturan ögelerden birinin ismiyle değil, kapsayıcı diğer bir isimle.
Dolayısıyla “Türk”, “Kürt”ü kapsamaz. Türkler kadim bir millettir ve tarihleri binlerce yıl öncesine, Orta Asya steplerine kadar uzanır.
Kürtler, Türk değildir ve olmaları da imkansızdır. Bir Kürt’e Türk demek yahut onu Türkleştirmeye çalışmak Kürt sıkıntısıdır. Zira Kürtler de tarihleri binlerce yıl öncesine, Mezopotamya’ya, bugünkü Kürdistan coğrafyasına dayanan kadim bir millettir.
Zaten lisanları de farklı lisan ailelerindendir. Kürtçe Hint Avrupa lisan kümesinden, Türkçe ise Ural Altay lisan grubundandır. Yalnızca bu bile çok değerli bir belirleyicidir.
“Kürtçe diye bir lisan yok. Hepimiz Türküz, herkesin de anadili Türkçedir” derseniz evet, sizin bir Kürt Probleminiz var demektir.
BİR ÖRNEKLE EMPATİ YAPALIM
Diyelim ki Sakarya’nın ya da Yozgat’ın bir köyünde, kasabasında yahut merkezinde oturuyorsunuz. Küçük kızınız Ayşe okul çağına geldi ve ilkokula yazdırdınız. Okulun birinci günü, minik Ayşe’nin elinden tutup okula gidiyorsunuz. Yolda Ayşe’yi tembihlemeye çalışırken bir yandan da korkuyorsunuz ya başarılı olamazsa diye. Yeniden de uyarıyorsunuz minik yavrunuzu, “Bak kızım” diyorsunuz, “Okulda sakın Türkçe konuşma, Türk olduğumuzu da söyleme, tamam mı?”
Ayşeciğin de ödü kopuyor zira Türkçe dışında bir lisan bilmiyor ki! O haldeyken sınıfa giriyor ve güler yüzüyle öğretmen sınıfa giriyor. Ayşe’nin de yüreği kabarıyor. Ağladı, ağlayacak. Sınıftaki Ayşe konuttaki, sokaktaki Ayşe değil. Kendisi değil. Etrafına bakıyor, neredeyse bütün sınıf onun üzere kaygı içinde. Zira öğretmen Kürtçe konuşuyor ve çocukların çat pat anlayabileceği kadarıyla şöyle diyor: “Belê zarokên rinde, îro pê axaftina Tirkî qedexe ye. Em hemu Kurd in û zimanê me Kurdî ye.” (Evet hoş çocuklar, bugünden sonra Türkçe konuşmak yasak. Hepimiz Kürdüz ve lisanımız de Kürtçedir.)
Böyle bir şeyle karşılaşan anne ya da baba olsanız ne hissedersiniz? Ayşe’nin yerinde olsanız ne hissedersiniz? Olağandır diyorsanız sizin Kürt Meseleniz var. Kusura bakmayın.
Böyle bir örneğin çok eskilerde kaldığını mı düşünüyorsunuz? Tekrar bilemediniz ve tekrar kusura bakmayın.
TÜRKİYE’DE KÜRTÇE EĞİTİM VERİLMİYOR
Türkiye’de Kürtçe eğitim verildiğini düşünenler yanılıyor. Yalnızca, haftada iki saat Kürtçe seçmeli ders var ve o derslerin seçilmemesi için de çabucak her şey yapılıyor.
Bakın, geçtiğimiz haftalardaki atama periyodunda Kurmanci lehçesine iki ve Zazaki lehçesine de bir öğretmen kontenjanı açıklandı.
Ayşe yalnızca haftada iki saat, o da seçmeli Türkçe tahsili dersi alsaydı anne ve babası ne hissederdi? Kâfi sayıda Türkçe öğretmeni atanmasaydı ve Türkçeyi seçtikleri halde haftadaki o iki dersi de göremeseydi?
Üzülmez, öfkelenmez miydiniz? Üstelik de bunlar Ayşe’nin anavatanında yapılıyor olsaydı ne düşünürdünüz? Zira Kürtlere birebiri, anavatanlarında yapılıyor.
Kürt çocukları yaklaşık yüz yıldır kendi anadillerinde eğitim alamaz haldeler. Milyonlarca Kürt çocuğu Türkçe ile okulda tanışıyor ve anlamakta zorlandıkları bir lisanda yıllarca eğitim ismi altında asimile oluyorlar.
Kürt çocukları, kendi anadillerinde eğitim alan Türk çocuklarıyla birebir imtihanlara girip tıpkı yarışa zorlanıyorlar. On yıllardır üniversite imtihanlarında en başarısız yirmi vilayet daima Kürt kentleri. Sizce tesadüf mü? Tesadüf diyorsanız kusura bakmayın.
Şu kısacık görüntü çok şey anlatıyor:
Herkes elbette okulda resmi lisan Türkçeyi öğrenmeli. Türkçe hepimizin ortak lisanıdır. Bizi birleştiren ortak değerlerimizdendir. Dünya lisanı haline gelen İngilizceyi de öğrenmeliyiz mesela. Bununla birlikte her çocuk kendi anadilini de öğrenebilmeli ve birtakım derslerin eğitimini o lisanda alabilmeli. Bu, pek çok gelişmiş ülkede yapılıyor ve ülkemizin potansiyeli de her bakımdan buna uygundur. Halbuki Anayasamızın 82 hususuna nazaran Türkiye’de Türkçe dışında bir anadili yoktur, varsa bile eğitim lisanı olamaz.
YAKIN GEÇMİŞE BAKALIM
Mesela Cumhuriyet’in birinci yılları dahil, yüzlerce yıl boyunca Kürdistan’daki medreselerde Kürtçe eğitim yapıldığını biliyor muydunuz? Bu medreselerde yalnızca dini eğitim verildiğini düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Fen, matematik, toplumsal bilimler, astronomi üzere dersler veriliyordu. Elbette Kürtçe.
Peki Kürtçenin 1925’ten sonra yasaklandığını, çarşıda pazarda Kürtçe konuşanlara söz başına para cezası verildiğini biliyor muydunuz?
TBMM’de Kürtçe konuşmanın hala yasak olduğundan, Kürtçe sarf edilebilen birkaç cümlenin tutanaklara X olarak geçtiğinden haberiniz var mı?
Pardon. Değiştirmişler. Artık “Anlaşılmayan bir dil” yahut “Bilinmeyen bir dil” formunda geçiliyor.
Bu ülkedeki milyonlarca insanın lisanı, bu ülkenin problemlerinin konuşulduğu Mecliste bilinmeyen lisan oluyor. İşte bu, tüyleri diken diken eden bir şey.
Ama öte yandan da iktidar, bu “bilinmeyen dil”i kendi çıkarları için kullanmayı elden hiç bırakmıyor. Kürtçe seçim pankartları asıyorlar, TRT’nin bir kanalında daima Kürtçe propaganda yapıyorlar. Kürtçe radyo yayını yapıyorlar. Neden? Zira ülkede milyonlarca kişinin Kürtçe konuştuğunu, Kürtçe düşündüğünü, düşlerini Kürtçe gördüğünü, Kürtçe yaşadığını biliyorlar.
Yeri geliyor, kelamları değiştirilmiş Kürtçe müziklere eşlik ediyorlar.
Bunun maliyeti o kadar ağır oldu ki can kayıplarını, maddi kayıpları, demokrasi yoksunluğunun yol açtığı kayıpları tam olarak hesaplayamıyoruz bile. Artık dönüp geriye baktığımızda herkesin kendine sorması lazım, değdi mi tüm bunlara? Halbuki herkesin kendisi olarak özgürce yaşadığı bir Türkiye mümkündü. Ulusal birliğimizi Türklükte değil de eşit yurttaşlıkta sağlamış olsaydık daha huzurlu, daha varlıklı, daha güçlü, daha hoş bir ülke olmaz mıydık? Artık, Cumhuriyet’in ikinci yüz yılında birebir yanlışa devam mı edilecek yoksa Türkiye’nin birliğini eşit yurttaşlık ve kardeşlik temelinde sağlayıp yolumuza beraberce devam mı edeceğiz? “Hayır, etnik kökenler farklı da olsa hepimiz Türk’üz” diyorsanız sizin Kürt probleminiz var demektir.
BAŞKA BİR SORU
İstanbul’da bir etkinliktesiniz. Ülkenin ve dünyanın farklı bölgelerinden gelen şahıslarla tanıştınız, sohbet ediyorsunuz. Herkes aktifliğe nereden geldiğini söylüyor.
- Kafkasya’dan geldim.
- Trakya’dan geldim.
- Kapadokya’dan geldim.
- Kürdistan’dan geldim.
Yukarıdaki cümlelerin hangisi tüylerinizi diken diken etti?
İçinde Kürdistan olan cümleyi okuyunca bile sinirlendiniz mi? O vakit sizin Kürt Sıkıntınız var. Kusura bakmayın.
KÜRDİSTAN REALİTESİNE BİRKAÇ ÖRNEK
Öncelikle, Kürdistan’ın tarihi olarak bir coğrafyanın ismi olduğunu belirtelim. Bu coğrafya, bugün İran, Irak, Suriye ve Türkiye sonları içinde kalan bölgedir. İran’da şu anda Kürdistan ismiyle resmî bir eyalet, Irak’ta Kürdistan Bölgesel İdaresi ismiyle federal bir bölge vardır. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan iki yıl sonrasına kadar da ülkenin doğusu ile güneydoğusu Kürdistan olarak isimlendirilirdi.
Mesela Alparslan’ın, 1071’de Malazgirt’e geldiğinde Kürdistan Beyliklerinden hiç gocunmadan takviye istediğini ve Kürdistan’ı duyduğunda tüylerinin diken diken olmadığını biliyor musunuz?
Selçukluların ve Osmanlıların, Kürdistan ismiyle eyalet kurduklarını ve başlarında Kürt beyefendilerinin olduğunu biliyor musunuz?
1846’da Sultan Abdülmecid periyodunda, bugünkü Cizre merkezli Kürt beyefendisi Bedirhan Bey’in isyanının bastırılmasında hizmeti geçenlere verilmek üzere Kürdistan Madalyası bastırıldığını biliyor musunuz?
Bakın, bu da o madalyanın fotoğrafı.
Mustafa Kemal Atatürk’ün 1919’da Samsun’a çıktıktan sonra birinci olarak Kürdistan Beyefendilerine mektup yazıp Kurtuluş Savaşı için takviye istediğini ve ne Kürt ne de Kürdistan diye yazarken tüylerinin diken diken olmadığını biliyor musunuz?
Yine Atatürk’ün başkanlığını yaptığı birinci Meclisin Kürt vekillerine, Meclis tutanaklarında Kürdistan Mebusu denildiğini biliyor musunuz?
Dolayısıyla Kürdistan denildiğinde Türkiye’nin bölünüp başka bir devlet kurulmasını tabir etmiş olmuyorsunuz. Bir coğrafyayı, tarihî ismiyle gerçek bir biçimde tanımlamış oluyorsunuz. Kürt ve Kürdistan sözcüklerinin 1925 yılından sonra yasaklanmasının nedeni Kürtleri asimilasyona tabi tutarak tüm yurttaşları Türk kimliğine sıkıştırmaktır. Tamam, bu da makûs bir şey değil diyorsanız ne yazık ki sizin bir Kürt sıkıntınız var.
BİR ÖRNEK OLARAK DİYARBAKIR’IN GELİŞMİŞLİK SIRALAMASINDAKİ YERİ
Kürtçe bu türlü de Kürt kentleri nasıl sanki?
1927 yılında yayımlanan resmi bilgilere nazaran Diyarbakır kenti; İstanbul, İzmir, Ankara ve Bursa’dan sonra sosyoekonomik gelişmişlik açısından beşinci sırada. Fakat o yıldan sonra bütün yatırımların Batı’ya yapılması kararı alınınca Kürt vilayetleri yıldan yıla fakirleşir.
Öyle ki, 1980’lere gelindiğinde Diyarbakır artık en alt sıralardadır. 2017’de yayımlanan Devlet Planlama Teşkilatı bilgilerine göreyse 68. sırada.
Yani “bölge terör nedeniyle geri kaldı” formundaki argüman yanlıştır. Örneğin Diyarbakır her yıl birkaç sıra gerileyerek 80’ler başında alt sıralara indi. Halbuki çatışmalar 80’ler sonunda şiddetlenmeye başlamıştı.
‘KÜRTLER HER ŞEY OLABİLİYOR’ EZBERİ
Kürtler asla kendi kimlikleriyle; Kürtçe konuşarak, Kürtçe düşünerek, hayallerini Kürtçe görerek, Kürtçe yaşayarak yani Kürt olarak devlette tesirli makamlara gelememişlerdir.
Devlette üst seviye bürokrat olabilenler “Kürt kökenli Türk” olmayı kabul edip Türklük Sözleşmesi’ni* (Türklük Sözleşmesi, Barış Ünlü, Dipnot Yayınları) kabul edenlerdir.
Mesela 1978 yılında Bayındırlık Bakanı olan Şerafettin Elçi’nin “Ben Kürdüm” dediği için yargılandığını biliyor muydunuz? Şayet uygun olmuş diyorsanız sizin Kürt Meseleniz var demektir.
Yani özetle, Kürtler bin yılı aşkın müddettir Türklerle bir ortada ve kardeşçe yaşamalarına karşın ne yazık ki son yüz elli yılda yapılan vahim yanlışlar nedeniyle bu kardeşlik hukuku bozuldu. Bunun sonucunda çok sayıda isyan patlak verdi. Maalesef çok kan döküldü. Çok acılar çekildi, hala de çekiliyor. Türk-Kürt tarihî alakası karşıt yüz edildi, ortaya kan girdi. Bütün emperyal güçler bu çelişki ve çatışmalardan yararlanarak meselelerimizi kaşıdı ve daha fazla kanattı. Artık artık Cumhuriyet’in ikinci yüz yılına girerken bütün bu sıkıntılarımızı uygarca konuşarak Meclis’te anayasal yerde çözerek kardeşliğimizi ve birliğimizi güçlendirmenin vaktidir. Zira kardeşlerden biri, başkasına bu kadar haksızlık yapılmasına göz yumuyorsa kardeşlik hukuku bozuluyor. İşte tam da bu nedenle Kürt Sorunu yalnızca Kürtlerin değil, hepimizin meselesidir. Sorunu çözmek için el ele vermek de hepimizin boynunun borcudur.
Kürt Problemini silahsız, şiddetsiz, çatışmasız oturup konuşarak, birbirimizi anlayarak, anlatarak, anlaşarak barış içinde çözmeliyiz. Nihayetinde, bu insanları dağa biz çıkarmadık; bu uygulamalar, zulümler çıkardı. Artık bırakın ölmeyi ve öldürmeyi, diyalog ve müzakereyle hepsini dağdan indirelim diyoruz. Biz bunu dediğimiz için “terör yandaşı” olarak yaftalanıyoruz, biliyor musunuz? Biliyorsunuzdur.
Bizler, Kürt Sorunun tahlili için iktidarla birebir teknikleri önermiyoruz. Bizim HDP olarak silah, şiddet, çatışma dışında bir tahlil teklifimiz var. Cumhuriyetin ikinci yüz yılına birkaç ay kala, ülkemizde üniversal çağdaş standartların uygulanmasını istiyoruz. ” Türkçeden diğer lisan konuşulmaz” anlayışını kabul etmiyoruz.
Türkçeyi de seviyoruz lakin kendi anadilimizden de asla vazgeçmiyoruz. Bütün lisanları kıymetli görüyoruz.
Kaldı ki, dünyada emsal sıkıntıları yaşayan ülkeler, bu problemlerini çözmeyi başardılar ve artık pek huzurlular. Örneğin Bulgaristan’daki Türkler Türk olarak, İspanya’daki Basklar Bask olarak yaşayabiliyorlar ve kıyamet de kopmuyor.
TOPARLAYALIM
Kürt Sorunu nedir, biliyor musunuz?
Gocunmadan, hiç bıkmadan ve usanmadan anlatmaya devam ederiz. Siz de anlamaya çaba edin lütfen. Zira Kürt Sorunu aslında sizin de probleminiz.
İşe empati yaparak başlayın mesela. Sonra tarihi gerçekleri öğrenerek devam edin bence.
Ve artık siz de biraz Kürtçe öğrenin. Birinci öğreneceğiniz cümle şu olabilir: “Ez jî ji te hez dikim.”*
Not:
Yazıya katkı sunan Prof. Dr. Hamit Bozarslan, Prof. Dr. Mesut Yeğen ve muharrir Mehmet Bayrak’a teşekkür ediyorum.
*“Ben de seni seviyorum.”
