ATİNA – Bugün Yunanistan liglerinde uğraş eden kadrolardan kimilerinin Anadolu ve İstanbul kökenli olduğunu biliyoruz. AEK ve PAOK üzere önde gelen spor kulüpleri, İstanbul’dan Yunanistan’a geçen Rumların kurduğu ekipler. Fakat savaş ve mübadele nedeniyle Yunanistan’a göç eden Rumların kurduğu spor kulübü sayısının 521 olduğunu biliyor muydunuz? Ya da İzmir’de kurulan Panionios ve Apollo Symirnis ekiplerinin ortasındaki rekabetin göçle birlikte Atina’da devam ettiğini? Pekala bugün Atromitos ismiyle karşımıza çıkan kulübü vaktinde Edremit’ten göçenlerin kurduğunu?
Biz de günümüzden de izler taşıyan farklı bir spor tarihi seyahatine çıkmak üzere ‘1890-1922 Ortası İzmir’de Faaliyet Gösteren Rum Spor Kulüpleri’ kitabının müellifi Andreas Baltas ile konuştuk. Aslen Karaburun kökenli olan araştırmacı Baltas ile hem İzmir’deki futbol kültüründen hem de Yunanistan’daki göçmen spor kulüplerinden bahsettik. Baltas, bize rekabetin sınıfsal art planına dair de ipuçları verdi.
Söyleşimizi Göztepe-Altay derbisinde yaşananlardan sonra yapıyor olmak makus bir tesadüf oldu. Umalım ki söyleşimiz İzmir üzere değerli bir kentin esaslı spor kültürünü hatırlamaya hizmet etsin.
REKABETİN KÖKLERİ: ALSANCAK HATIRASI
Öncelikle sizin de alanınız gereği İzmir’den başlamak istiyorum. Ege kıyısındaki bu kent hem Osmanlı periyodunda hem de daha sonra her vakit bir futbol kenti olmuş. Hatta İzmir’de kurulup daha sonra Panionios ve Apollo üzere Yunanistan’a göç eden kadrolar da kentin futbol kültürünü orada sürdürmüşler. Geriye dönüp baktığımızda bu futbol geleneği sizce İzmir’de neden güçlü?
İzmir epey kozmopolit bir kentti. Nüfusu farklı uluslardan ve dinlerden oluşuyordu. Batı dünyasında mevcut olan akımların İzmir’e gelişinde kentte yaşayan Levantenlerin varlığı belirleyicidir. Futbol ise kentteki tüm yerli nüfus kümelerinin erken bir tarihten itibaren dahil olduğu ve bu nedenle güçlü bir rekabetin de geliştiği bir spordu. Rakiplere karşı kazanılan üstünlük ise İzmirli Rumlar, Türkler, Ermeniler, Museviler ve Levantenler için bir gurur problemiydi.
Tabii ki bu rekabetçilik sporun tabiatından geliyordu ve spor alanlarındaki oyuncular ile taraftarlara da sirayet ediyordu. Bununla birlikte Panionios ve Apollo örneğinde gördüğümüz üzere, birebir etnik kümeye ilişkin kadronun da bir rekabet halinde olduğunu erken tarihlerden itibaren görüyoruz. Bu iki spor kulübü 1922’de merkezlerini Yunanistan’a taşıdıkları vakit birebir geleneği devam ettirdiler. Üstelik birebir vakitte İzmir’in hafızasının da taşıyıcı olarak davrandılar.
Osmanlı periyodunda sizin belirttiğiniz üzere futbol kadrolarının çoğunlukla bir dini ve/veya etnik kimliği temsil ettiğini görüyoruz. Fakat sonuçta bu ekipler bir halde birebir kenti paylaşıyordu. İzmir gruplarından Panionios ve Altay ortasında bugün hâlâ devam eden farklı bir kardeşlik var örneğin. Farklı etnik/dini art planlara sahip ekipler ortasındaki bağlantılara dair neler söyleyebiliriz?
Panionios ve Altay ekiplerini birleştiren şeyin Alsancak’taki stat olduğunu düşünüyorum. Panionios, 1922’ye kadar maçlarını bu stadyumda oynuyordu. Birebir stat daha sonra Altay’ın oldu. Tekrar 1922’ye kadar Paniyon Oyunları, Alsancak’taki statta oynanıyordu ve kentin kalbi de orada atıyordu. Sonraki on yıllar boyunca Altay’a konut sahipliği yaptı. Yani ortadaki bağa dair bir şey söylemek gerekirse bu stat her iki topluluk için de hatıra noktasıdır diyebiliriz.
‘ESKİ MEMLEKETİN KAVRAMSAL UZANTILARI’
Osmanlı’da bulunan birden fazla Rum spor kulübü mübadeleden evvel yahut sonra Yunanistan’a göç etti. Gittikleri yerlerde ise ‘göçmen takımı’ özelliği kazandılar. Elbette dünyada benzeri özelliğe sahip pek çok grup var lakin öncelikle ‘göçmen takımı’ kavramını nasıl tanımlamak gerekiyor? Göçmenlerin kadrolarıyla kurdukları bağ, ‘göçmen olmayanlara’ kıyasla daha mı güçlü?
Yunanistan’da iki dünya savaşı ortasındaki periyotta Küçük Asya[1]’dan gelen göçmenler tarafından 500’ü aşkın spor kulübü kuruldu. İzmir, İstanbul ve Osmanlı İmparatorluğu’nun başka kent merkezlerinden gelen beşerler, Yunanistan’da da mevcut spor kültürlerini devam ettirdiler. Bu kuruluşlar, Küçük Asya’nın hafızasını isimlerinde, kullandıkları sembollerde, renklerinde ve marşlarında korudular. Birebir vakitte stadyumlarını eski memleketlerinin kavramsal uzantıları olarak kullandılar. Maçların oynandığı yapılar bir nevi ‘Hafıza Yerleri’ olarak fonksiyon gördü.
Göçmenler Küçük Asya’dan Yunanistan’a geldiklerinde kendilerine has farklı bir kimliği de yarattılar. Bu özel göçmen kimliği sporla da kendisini gösterdi. Göçmenlerin kendi ortalarındaki rekabet ve yerli Yunanlarla olan rekabet spor stadyumlarına da taşındı. Hasebiyle bir mülteci spor grubunu desteklemenin varoluşsal bir boyutu olduğunu söyleyebiliriz.
Peki ortadan geçen onca vakte karşın Yunanistan’a gelen AEK, Panionios, Apollo, Atromitos üzere grupların hâlâ göçmen kimliğine sahip olduğunu söyleyebilir miyiz?
Aslında bakarsanız yalnızca Apollo ve Panionios’un Yunanistan dışında kurulduktan sonra buraya geldiğini söyleyebiliriz. Resmi olarak AEK ya da PAOK üzere yüzlerce öteki grup göçmenler tarafından, Yunanistan’da kuruldu. Bu kulüp taraftarlarının hafızaları hâlâ Küçük Asya ve İstanbul ekseninde dönüyor. Lakin hafıza, şimdiki vaktin inşaasıdır ve bu nedenle daima siyaset, toplumsal hareketler, vb tesirlerle tekrar şekillenir, yeni ögelerle zenginleşir.
SINIFSAL REKABET ALANA ÇIKINCA
Tam da bu şekillenmeden bahsederken tahminen bu grupların öyküsünü daha güzel anlamak için insanların yaşadıklarına kulak vermeliyiz. Küçük Asya Felaketi[2]’nden sonra Yunanistan’a giden Rum göçmenlerin burada pek de kolay günler geçirmediğini biliyoruz. Göçmen Rumların yerli nüfus tarafından düşmanca karşılanması durumu, futbolda da bir yansıma yarattı mı?
İlk yıllarda mahallî nüfus, göçmenlere karşı önyargılı ve düşmanca bir tavır sergiledi. Onların ‘Yunanlıklarını’ sorgulayarak göçmenleri ‘Türk’ olarak nitelediler. Daha evvel de söylediğim üzere göçmenlerle mahallî halk ortasındaki rekabet spor salonlarına da yansıdı. Göçmenler o periyot kraliyetin siyasi partisine karşı tutum aldı ve birçok yüzünü Yunanistan Komünist Partisi’ne yanlışsız çevirdi. Bu yüzden iki nüfus kümesinin ortasındaki spor rekabeti bazen toplumsal, politik ve hatta bazen sınıfsal sonuçlar doğurdu.
Bahsettiğiniz rekabet tam olarak hangi hallerde kendini gösterdi? Kadroların göçmenlikten öte temsil ettiği toplumsal kümeler var mıydı?
Örnek vermek gerekirse AEK ile PAOK ortasındaki çatışmalı bağlantıyı; Yunanistan’ın Kuzeyi ile Güneyi ortasındaki kuşkunun bir sonucu olarak nitelendiriyorum. AEK, hükümetin bulunduğu Atina’yı temsil ederken PAOK merkezi güçlerden uzaktaki Kuzey Yunanistan’ı Selanik’ten temsil eder. Böylelikle ‘yapay’ bir çelişki yaratılmış oldu. Son kertede her iki grup da İstanbul’un Yunan seçkinleri tarafından kuruldu ve idare takımları Venizelos’un siyasi partisine bağlıydı.
Hem Yunanistan’da hem Türkiye’de futbolun toplumda öteki coğrafyalara nazaran daha farklı bir yankısı olduğunu sıkça gözlemliyoruz. Tahminen bütün Balkan coğrafyasını da dahil edebiliriz bu yoruma. Son olarak, coğrafyamızda sıkça karşımıza çıkan ve kimi vakit futbol oyununun bile önüne geçen bu güçlü tutku hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Sporun Balkanlar’da yaşayanlar tarafından farklı algılanması, tahminen de onların karakterleri ve kültürleri ile ilgili olabilir. Görünüşe nazaran bizim ülkelerimizde sporseverler sporu günlük hayatla karıştırmakta ve bu nedenle de futbol maçının sonucunu ‘gerçeğin bir uzantısı’ olarak görmekteler. Hal böyleyle olunca kadronun aldığı bir mağlubiyet de daha çok ‘can yakıyor’.
NOTLAR:
[1] Anadolu Yarımadası
[2] Mikrasiatiki Katastrofi
