Tessa Koumoundouros
İnsan beyni, sırlarını kolaylıkla ele vermeyen, akıl almaz derecede karmaşık bir organdır. Görüntüleme teknolojisinde yaşanan ilerlemeler sayesinde, yeni hudut hücrelerinden büsbütün yeni doku modüllerine varıncaya dek, nörolojik anatominin kapalı kalmış bilinmeyen kısımları ve fonksiyonları açığa çıkmaya devam ediyor.
Son olarak, Kopenhag Üniversitesi ve Rochester Üniversitesi’nden araştırmacılar, daha evvel farkına varamadığımız ve beynimizde bulunan gri ve beyaz unsurları muhafazaya yardım eden bir doku katmanı keşfettiler.
BEYNİN BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNİN ÜSSÜ NİTELİĞİNDE
Yalnızca birkaç hücre kalınlığındaki bu zar katmanı, beyinde var olan bölmeler ortasındaki küçük, çözünmüş hususların değiş-tokuşuna aracılık etme fonksiyonunu yerine getiriyor üzere görünüyor.
Kopenhag Üniversitesi’nde vazifeli moleküler biyolog Kjeld Møllgard ve meslektaşları, yeni keşiflerini ‘Subaraknoid* Lenfatik Gibisi Zar’ (SLYM) halinde isimlendirdiler. Bu doku üzerinde sürdürdükleri araştırmaların büyük kısmı şimdiye dek farelerle yürütülmüş olsa da, iki fotonlu mikroskop ve diseksiyonları kullanarak yetişkin bir insanın beyninde de SLYM’nin mevcut olduğunu teyit ettiler.
SLYM, beyni koruyan iki başka zarın ortasında bulunuyor. Beyin sıvısı bölgemizi ikiye bölerken beynimizi çevrelediği bilinen toplam zar sayısını dörde çıkarıyor. Doku, beyin sıvımızda var olan ve çok derecede küçük bir proteinle karşılaştırılabilir durumdaki yaklaşık 3 kilodaltondan daha büyük moleküllere karşı bir bariyer fonksiyonunu yerine getiriyor üzere görünüyor.
Bedenimizin kalan kısmından farklı olarak, merkezi hudut sistemimizde ‘lenfatik’ (bağışıklık) damarları bulunmuyor ve bağışıklık bir ‘ayrıcalık’ olarak kabul görüyor. Lenfatik’, gözlerimiz ve testislerimiz üzere bedenimizde bağışıklık reaksiyonlarının yüksek seviyede denetlendiği bölgeleri tanımlayan bir terim.
PEK ÇOK BİLİNMEZE IŞIK TUTABİLİR
Araştırma grubu, beyin omurilik sıvısının, bağışıklık sisteminin beyinde üstlendiği rolün bir kısmını yürütüyor olabileceğinden şüpheleniyor ve SLYM’nin mevcudiyeti bunun nasıl işlediğini izah edebilir.
Rochester Üniversitesi’nde vazifesini yürüten sinirbilimci Maiken Nedergaard, “Beynin içinde ve etrafında beyin omurilik sıvısının (BOS) akışını ayıran ve denetim etmeye yardım eden yeni bir anatomik yapının keşfedilmesi, bundan sonra BOS’un sadece atıkların beyinden dışarı taşınması ve temizlenmesinde değil, tıpkı vakitte bağışıklık savunmasının desteklenmesinde de üstlendiği karmaşık rolü çok daha fazla detaylı biçimde değerlendirmemize imkân tanıyor” diyor.
Møllgard ve takımı, ‘miyeloid hücreler’ ve ‘makrofajlar’ da dahil olmak üzere farklı tipten bağışıklık hücrelerinin SLYM’de konuşlanarak beyni nezaret altında tuttuğunu keşfetti. Farelerde, şişmanlamaya ve doğal süreçle yaşlanmaya bir reaksiyon olarak hücre tipleri değişime uğruyordu; bu durum, bu bölgenin hastalık patolojilerine karşı hayati ehemmiyete sahip bir rol oynayabileceğini düşündürüyordu.
SLYM, organlarımızın kalan kısmını saran, kan damarlarını kaplayan ve bağışıklık hücrelerini depolayan ‘mezotel zarı’ ile ortak moleküler belirteçler paylaşıyor. Araştırmacılar, bu sebeple SLYM’nin beyin ile kafatası ortasında yer alan boşluktaki kan damarlarını çevreleyen, beynin ‘mezotelyumu’** olduğunu savunuyorlar. Mezotelyum, bunun yanı sıra birbirine sürtünen organlar ortasında kayganlaştırıcı rolü de üstleniyor.
Araştırmacılar yayınladıkları makalede, “Kardiyovasküler (kalp-damar) sistem, teneffüs ve başın konumsal değişikliklerinin neden olduğu fizyolojik titreşimler, beyni daima biçimde baş boşluğu içinde kaydırır” diye izah ediyorlar: “SLYM, tıpkı öteki mezotelyal zarlar üzere, böylesi hareketler esnasında beyin ve kafatası ortasında gerçekleşen sürtünmeyi azaltabilir.”
Møllgard ve araştırma grubu, SLYM’de tespit edilen gözyaşı sıvısının, travmatik beyin hasarının neden olduğu kimi uzun vadeli belirtileri açıklayabileceğini söz etti. Bu bariyerdeki bir bozulma, beyin şartları için uyarlanmamış hücreler olan bağışıklık hücrelerinin kafatasından doğruca beyne ulaşmasına neden olacak ve bu durum sürmekte olan iltihaplanmanın nedenini açıklayabilir.
DAHA FAZLA ARAŞTIRMAYA GEREKSİNİM VAR
Atıkların beyinden dışarı atılması da beyin hasarının akabinde uzun bir vakit baskılanmaya devam edebilir ve zarın yırtılması sebebiyle değişen beyin omurilik sıvısı akış tertipleri bu durumu izah edebilir.
Bu fazladan beyin zırhı katmanı şimdi yeni keşfedildiği için, hâlâ anlaşılması gereken pek çok konu kelam konusu. Araştırmacılar, bu dokunun merkezi hudut sisteminin daha genel kapsamdaki bağışıklık sisteminde de bir rol oynayıp oynamadığını ve bu vesileyle multiple-skleroz [MS] üzere temaslı hastalıklarda dahli olup olmadığını sorguluyorlar.
Møllgård ve meslektaşları, “SLYM’nin, dış ve iç subaraknoid boşluk kısımları ortasında bulunan çözünmüş haldeki küçük unsurların değiş-tokuşunu engelleyen bir bağışıklık duvarı fonksiyonunu üstlenerek ve subaraknoid boşlukta yer alan kan damarlarını çepeçevre sararak bir mezotelin fonksiyonlarını yerine getirdiği sonucuna ulaştık” dediler.
*Araknoidaltı boşluk yahut subaraknoid aralık, beyin zarlarından araknoid mater ile pia mater ortasında bulunan, içerisinde beyin-omurilik sıvısı sirkülasyonu olan aralığa verilen isimdir.
**Mezotel hücreleri, akciğerlerimiz, karaciğerimiz, midemiz, kolonumuz üzere iç organlarımızı kaplayan hücrelerdir. Bu organların dış kısmında organları yaralanmalardan koruyan bir duvar oluştururlar. Bu hücreler yaralanma yahut hasara karşı daha büyük hale gelerek reaksiyon verirler.
Yazının yepyenisi Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
