“Sarajevo My Love”, “Kovan”, “İsmi Güzide” ve “Aşk ve Ceza Sahası” üzere üretimleriyle tanınan Aksiyon Kaftan direktörlüğündeki “Bir Gün, 365 Saat” sineması, Saraybosna Sinema Şenliği’nin akabinde Türkiye prömiyerini 30. Milletlerarası Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde yaptı. Sinema, cürüm, nefret ve adalet arayışının gölgesinde üç bayanın uğradığı istismarların akabinde yollarının kesişmesini aktarıyor.
Film boyunca izleyicilerin adalet arayışlarını takip ettiği bayanların yaşadıklarına karşın umudu nasıl besleyip büyüttüklerini gösteren “Bir Gün, 365 Saat”, bir kız kardeşlik ve gayret hikayesi sunuyor. Sinemada yer alan Reyhan, Asya ve Leyla’ya 30. Memleketler arası Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde Mansiyon Mükafatı verildi.
Yönetmen Hareket Kaftan ve Reyhan, Asya ve Leyla ile “Bir Gün, 365 Saat”i konuştuk.
“Bir Gün, 365 Saat” nasıl ortaya çıktı? Sizi bu kıssayı anlatmaya ne itti?
Eylem Kaftan: Yaklaşık üç yıldır Ahbap Derneği’nin idare heyeti üyesiyim. Burada toplumun farklı kesitlerinden, güç hayatlardan gelen bayanlarla karşılaşıyoruz ve onlarla diyaloğa geçiyoruz. Ortamızda derin bir bağ oluyor. Onların kıssalarını dinledikçe, istismar probleminin sandığımızdan daha yaygın olduğunu anladık. Burcu Salihoğlu ile birlikte pek çok bayanla konuştuk. Şayet bu türlü çok ağır, işlenmemiş, yalnızca Türkiye’de değil, dünyada databu olan bir mevzuyu anlatacaksak bunun umutlu bir biçimde anlatılması gerektiğini, karakterlerin uğraşının bir sonuç vermesi gerektiğini düşündük. Burada yolları tesadüfen kesişen ve birbirlerine güç vererek, bir kız kardeşlik bağıyla zorluklara göğüs geren, birbirlerini uçurumun kıyısından kurtaran üç kızın öyküsü bizi çok heyecanlandırdı. Reyhan, Asya ve Leyla’dan çok etkilendik.
Mağdur sözünden pek hoşlanmıyorum lakin alışılmış ki hayatta mağduriyetler var ve çok berbat şeyler başımıza gelebiliyor. Etrafımızda bizi destekleyecek bir arkadaş kümemiz, ailemiz, anne babamız yoksa ve tahminen hayatımızın daha kırılgan bir dönemindeysek mağduriyetimiz daha fazla artıyor. Toplumumuzda biraz öğrenilmiş çaresizlik var, o yüzden bir kurban kıssası anlatmak istemedim. Ama bu kızlarla karşılaşır karşılaşmaz, çok makûs şeyler yaşamış olmalarına, en yakınlarından kötülük görmüş olmalarına karşın çok büyük bir hamasetle bu durumu değiştirmeleri ve vazgeçmemeleri, yılmamaları beni çok etkiledi. Kalpleri çok hoş bu üç kız, birbirlerine güç ve ilham vermişler. Kendi içlerinde bir dünya yaratıp, tekrar sevmeyi ve güvenmeyi öğrenmişler.
Hikayeye nasıl dahil oldunuz?
Reyhan: Üniversite vaktinde bir işte çalışıyordum, tıpkı vakitte okula gidiyordum fakat 12 saat çalıştığım için artık çok yorulmaya başlamıştım. Asya da o vakitler Ahbap Derneği’nde gönüllüydü. Orada bir iş istihdamı vardı, başvurdum ve kabul edildim. Ofiste çalışırken Hareket Kaftan gidip geliyordu, projelerinden bahsediyordu. Konuşup tartışıyorduk. Bir gün üçümüzün öyküsünü anlattığımızda nasıl bu kadar emsal şeyler yaşamışsınız, diye çok şaşırdı.
Asya: Aslında Aksiyon’un başında bir bayan kıssası, çaba üzerine bir şeyler çekmek vardı. “İsmi Güzide” belgeselinde de halasını anlatıyor. Bence onu cezbeden şey farklı coğrafyalardan gelmiş üç kişinin tıpkı noktada buluşması ve o buluştuğu noktadan, birebir yolda yürümeleriydi.
Leyla: Süreç çok uzundu. Kızlar ne düşündüğümü sorduklarında başlarda emin olamadım. Lakin daha sonra, “Evet, bunu artık yapmamız gerekiyor” dedim. Kendi sürecimde çok fazla yalnızlık çekiyordum, ta ki kızlarla tanışana, bir paydaşlık, bir dayanışma bulana kadar. Bu türlü bir şey çekmenin insanlara dokunabileceğini, insanları dayanışmaya yönlendirebileceğini düşündük.
Yollarınız nasıl kesişti?
Asya: Birinci olarak ben ailemden ayrıldım, bir müddet arkadaşımda kaldım. Lakin ortada ailemin tehdidi olduğu için bayan sığınma meskenine yerleştim. Sığınma meskeninde Reyhan’la tanıştım. Reyhan’la birlikte yaşamaya başladık. Toplumsal medyadan da Leyla ile tanıştık. Leyla, yaklaşık bir buçuk sene sonra ortamıza katıldı.
Çekimler nasıl geçti?
Eylem Kaftan: Benim için her vakit en güç kısım çekimden evvel proje geliştirme kısmında oluyor zira bir şeyi tasarlama, yaratma setten evvelki kısım en kıymetli kısmı sinemanın. Sette de bir yaratım var doğal fakat tasarım kısmı bana nazaran daha değerli. Zira kendime “Ben bu sinemada yapabileceğimin en uygununu yapabilir miyim, bunu yapmak için ne yapmalıyım?” üzere sorular soruyorum, bunlar üzerine çok düşünüyorum.
En büyük kaygım bu hassas hususta Asya, Reyhan ve Leyla’nın ruhlarına ziyan verme ihtimaliydi. Onların ruhlarını incitmenden bu sineması nasıl gerçekleştirebiliriz diye çok düşündük. Düşünürken yalnız değildim, bu kolektif bir iş. Bütün süreçte kızlarla her şeyi sonuna kadar düşündük ve üç ay boyunca daima konuştuk. Hususun izleyiciye ulaştığı vakit yaratacağı şok farklı, kızları korumak farklı. Genç beşerler oldukları için bu türlü bir bahisle ortaya çıkmaları ileride sorun yaratır mı diye de çok düşündük. Hatta en başta maske takmaları üzere bir fikrimiz vardı, yüzlerini göstermeyecektik. Ancak süreç ilerledikçe bunu konuşmak bile onları o kadar düzgün hissettirdi ki “Biz maske takmak istemiyoruz, bizim utanacak, suçluluk duyacak bir şeyimiz yok. Suçluluk duyması gereken beşerler bunu bize yapanlar” dediler. Böylelikle tüm hayatlarını açmaya karar verdiler. Olağan ki biraz fiziki değişime uğradılar, bir de gerçek isimlerini kullanmadık.
Sette rastgele bir zorlukla karşılaşmadık zira yarattığımız şeye çok inanmıştık ve birbirimize teslim olmuştuk. Benim için hayatımın en sıkıntı sahnesi; Asya, Reyhan ve Leyla’nın Ayşegül ve iki küçük çocuğuyla tanıştığı ve Ayşegül’ün kızlarının kıssasını anlattığı sahneydi. Kızlar orada kamera karşısında öğreneceklerdi Ayşegül’ün kıssasını. Ayşegül’ün çok can acıtıcı, onlarınkine misal bir öyküsü vardı ancak anne perspektifinden anlatıyordu. Çekim yaparken ben bir yanılgı mı yaptım bu sahneyi bu türlü çekmekle diye düşündüm. Zira dinlerken çok çok üzüldüler, çok etkilendiler. Aslında biraz da kendi çocukluklarını gördüler Ayşegül’ün çocukları üzerinden. Ancak bütün bu süreç boyunca yanımızda daima bir psikiyatrist, ruhsal danışman vardı. O sahnede Reyhan olanları öğrenince “Dünya bu kadar makus olmamalı” cümlesini söylem ediyor. Reyhan’ın çok üzüldüğünü görünce ona “Seni yıpratacak bir şey mi yaptım” diye sordum. O da’ “İyi ki bunu yaptın, bizi Ayşegül’le tanıştırdın. Onun kıssasını dinledik. Evet, çok üzüldük fakat tıpkı vakitte çocuklarına sahip çıkan, onları koruyan ve çabucak harekete geçen bir anne görmek bize çok umut verdi” dedi. Bu sahne hakikaten hayatımın en güç sahnesiydi.
Reyhan: Annemle olan ses kayıtlarını Leyla’ya birinci kez çekimlerde dinlettim. Hukukî sürecimi anlatırken yalnızca dokümanları göstermiştim, kayıtları dinletememiştim zira kendimde o hamaseti bulamamıştım. Leyla’nın dava sürecine başlamadan yürekle yapabildim. Belgeselde Leyla birinci kere dinledi, ben de 3-4 sene sonra birinci kere dinledim. Ayşegül’ün öyküsünü anlatışını da birinci kere dinledik, bunlar doğaçlama olduğu için biraz daha zordu.
Leyla: Biz belgeseli çekmeye karar verdiğimizde Burcu Salihoğlu ve Hareket Kaftan’la birlikte yaklaşık 3-4 aylık bir hazırlık sürecimiz vardı. Orada mevzunun hassasiyetle anlatılacağına dair ortamızda bir inanç bağı kurduk.
Asya: Biz daha çok bunu kaldırabilecek miyiz diye düşündük. Zira bu kaydolacak ve ben ileride bunu unutma hakkımı nasıl verebilirim? Hareket Kaftan çekimler boyunca daima “İstemiyorsanız bugün bunu iptal ederiz” dedi. Üçümüzün kişisel ve ruhsal olarak bir hazırlık sürecimiz oldu.
Leyla: Sahnelerde genelde manzara direktörü Floran dışında takımdan kimse olmuyordu, o da Türkçe bilmiyordu. Münasebetiyle biz de kamerayı unutuyorduk, o yüzden de çok rahattık.
Belgeselin telaşı neydi? Siz insanlara, izleyiciye ne vermek istediniz?
Reyhan: “Beğenilip beğenilmemesinden fazla hakikat yere ulaşması önemli” diye düşünüyorum. Biz birinci gösterimi Saraybosna’da yaptık. Yanımıza gelip “Biz de bunları yaşadık” diyen beşerler oldu. Hiçbir şey söylemeden bize sarılıp ağlayanlar oldu. Derdim buydu sanırım, o insanların içlerinde bir noktaya dokunabilmek.
Leyla: Aslında bildiri değil fakat şunu vermek istiyordum. Biz genelde istismarcıları, olayları görüyoruz. Lakin kimse ‘bu çocuklara ne oldu, bu beşerler istismardan sonra nasıl yaşama tutunuyorlar’ diye düşünüp de, bunun hakkında konuşmuyor. İstismara uğruyorsun, pekala sonra ne oluyor? Yaşama nasıl tutunuluyor? Nasıl sorunlar yaşanıyor? Bu işin psikolojisinde neler dönüyor? Buralar çok tabu bence. Benim şahsi gayem buydu. Bakın şayet siz de suçluluk hissediyorsanız, siz de yalnızlık hissediyorsanız, siz de kimsesiz hissediyorsanız, ben de onu hissettim. Yalnız değilsiniz. Tıpkı hisleri paylaşıyoruz. Benim oradaki biricik gayem buydu yani hani. Bakın sonrasında da hayat devam edebilir, dönüştürebiliriz bir şeyleri.
Asya: Şöyle bir noktadan yaklaşıyorum ben bu probleme. Her birimiz çok farklı toplumsal çevrelerden geldik ancak emsal ekonomik kahırlar çekiyoruz, misal travmalar yaşamışız ve bununla çaba etmek istiyoruz. Ve bununla gayretimizi yargıya taşımak istiyoruz. Katiyen uğraşın kimi realiteleri var. Bir sefer maddi gücünüz varsa elinizde, ruhsal olarak hazırsanız, süreç biraz daha kolaylaşabiliyor. Meskenden çıkıyorsun, çalışmamışsın ve paran yok, ne yapacaksın, nerede kalacaksın? Yaşın küçük, bütünüyle çok sert. Fakat buna karşın mümkün. Bu mümkünlüğü bir yerde hissetmelerini istiyorum. Kolay bir şey değil. Her uğraş biçimini çok biricik ve çok değerli görüyorum. Kişi bunu mahkemeye taşınmak zorunda değil. O kişinin, içinde bulunduğu konuttan uzaklaşması da bir uğraş biçimidir. O meskenin içerisinde bulunup bağlantı kurmamak da, duygusal olarak onu reddetmek de bir uğraş biçimidir. Bütün hepsi mümkün zira herkesin öyküsü çok çeşitli.
Etik açıdan da çok problemli olabilecek bir mevzuyu çok yanlışsız bir halde anlatıyorsunuz.
Eylem Kaftan: Kızlar kimi sahneleri şayet evvelce öğrenmiş olsalardı, oyunculuklarındaki o doğallığı alamayacaktık. İnsan öğrendiği, bildiği bir şeyi oynadığı vakit oynamış oluyor fakat bilmediği bir şeyi kamera karşısında öğrendiğinde çok doğal bir halde yaşamış oluyor. Kırmızı odalı bir sahne var; Reyhan’ın annesinin ses kayıtlarını Leyla’ya dinlettiği sahne. O sahnede Leyla daha evvel o ses kayıtlarını dinlememişti. Şayet ona evvelden dinletmiş olsaydık, yansıları profesyonel bir oyuncunun yansıları üzere olacaktı. Tahminen çok güzel bir oyuncunun performansı üzere çok güzel bir oyun sergileyebilirdi ancak en nihayetinde bir oyun olurdu ama bu sahnede o durumları nitekim öğrendiklerinde kamerayı büsbütün unutup çok doğal tepkiler verdiler. İzleyiciler olarak düşündüğümüzde izleyicinin onlarla büsbütün özdeşleşmesini sağlayacak bir tesir yarattığını düşünüyorum. Zira izleyici de onlar ne hissediyorsa her anda onların hissettiklerini hissetti. İzleyicilerin bir kısmı oyuncu zannetmiş kızları, nasıl bu kadar doğal oynayabilirler diye sordular. Bunun nedeni esasen kamera önünde bir şeyleri öğreniyor olmalarıydı.
Bu, umutlu bir biçimde sonuçlanmış bir öyküydü. Şayet bu öykülerin rastgele birisi makûs sonuçlanmış olsaydı, onların travmalarını tetikleyip orada bırakmış olurduk. Ancak en nihayetinde karşımızda dönüşmüş, düzgünleşmiş ve birtakım terapiler sonucu birey olarak hayata kazandırılmış beşerler vardı. “Bir Gün, 365 Saat” bir düzgünleşme öyküsüydü.
Film, belgesel ve kurgu çeşitleri ortasında olduğu için birtakım izleyicilerden reaksiyon çekti. Bu hususta neler söylemek istersiniz?
Eylem Kaftan: Adana Altın Koza Sinema Şenliği Ulusal Uzun Metraj Ana Yarışı her vakit belgesel alıyor. Evet, bu bir belgesel ancak yanlış bir kategoride yarışmadı zira aslında bu türlü bir gelenek var. İki sene evvel “Yaramaz Çocuklar”, bir belgesel olarak katılıp En Âlâ Sinema Ödülü’nü aldı. Bu hem bir belgesel hem de kurmaca olarak görülebilir. Bu sinema lisanının yenilikçi bir sinema lisanı olduğunu düşünüyorum. Dünyada bu çeşide ‘creative documentary’, yaratıcı belgesel ismi veriliyor. Buradaki baş karışıklığını görüyorum ve bu, benim çok hoşuma gidiyor. Bir sinemanın baş karıştırması, büyük tartışma yaratması, tıpkı vakitte sorular sordurması ve sorulara yanıt aratması bir direktörün en büyük hayali olsa gerek.
Bu, belgeselle kurmacanın ortasında gezinen hibrit form. Bana çok heyecan verici geliyor. “Bir Gün, 365 Saat”, içinde kurmaca sahnelerin de olduğu, yeterli tasarlanmış bir belgesel. Docu-fiction demek istemiyorum zira docu-fiction’da oyuncular belgesel olmayan kısmında oynarlar. Burada o denli bir şey yok, burada gerçek karakterlerin gerçek kıssaları var. Kendi öykülerini kimi sahnelerde oynuyorlar. Bu çok görülmüş rastlanmış bir anlatım değil. Sezgilerimi takip ederek yaptım ancak bunun tartışılması çok hoş bir şey.
Türkiye’de bayan olmak konusunda ne söylemek istersiniz?
Asya: Yalnızca Türkiye’de değil, dünyanın rastgele bir yerinde güç. Ancak Türkiye’de bayan olmanın hakikaten çok enteresan bir zorluğu var. Kazanımlarımızı realitede çok göremiyoruz. Bayan hareketinin Türkiye toplumuna kattığı çok çok kıymetli bedeller var. Bunu kamu değil, biz toplum olarak, bayanlar olarak talep ederek ortaya koyduk. Hala daha birçok şey için çok eksiklikler var, hukukî manada kimi tanımlamalar var lakin bu tanımlamaların uygulanma formu çok eksik. Onun dışında toplumsal hayatta da sıkıntı. Çok açık görüşlü olduklarını argüman eden erkek kümelerinin içerisinde bile aslında bir şeyler hiç değişmiyor.
Belki terminolojik olarak kimi şeyleri değiştirdik. Yani bayanın sokağa çıkması bin yıl evvel yasaktı, bugün çıkıyor lakin nasıl çıkıyor? Aslında o baskı form değiştiriyor, o baskının silahı değişiyor. Yani bayanla kırbaçla çaba eden zihniyet bugün hal değiştiriyor.
Leyla: Dünyada, Türkiye’de bayan olmak çok güç fakat ben hala şuna inanıyorum: Biz bayanlar olarak dayanıştığımız sürece kendi varoluşumuzu daha da güçlendireceğiz.
Filmi daha sonra nerelerde göreceğiz, Şenlik seyahati devam edecek mi?
Eylem Kaftan: Sineması Saraybosna’da açtık, 30. Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde de Türkiye prömiyerimizi yaptık. Çok kıymetli bir dünya şenliğinde sinemamızı göstermek üzere davet aldık. Şenlik seyahatinden sonra Türkiye’de ve öbür ülkelerde özel gösterimler düşünüyoruz. Geniş kitlelere ulaşsın istiyoruz. Ben bilhassa gençlerin izlemesini istiyorum zira onlar daha kırılgan bir yaş kümesi olarak bu hususta daha fazla farkındalığa, bilince ve başlarına bu türlü bir şey gelirse ne yapacaklarını bilmeye muhtaçlık duyuyorlar. Sinemanın o manada insanları eğiten ve öğretici bir tarafı olduğunu düşünüyorum. Pek çok bayan başlarına bu türlü bir şey gelirse fiyatsız avukat hakları olduğunu, sığınma meskenine sığınabileceklerini, şayet uygun bir avukatla çalışırlarsa bu davayı kazanabileceklerini bilmiyorlar. Sinemanın o manada da öğretici, yürek ve umut verici bir tarafı olduğunu düşünüyorum.
