Türkiye’deki ekonomik kriz nedeniyle besinden ulaşıma, konut kiralarından güç faturalarına kadar her alanda fiyat artışı yaşanıyor. Bu artışın etkilemediği neredeyse tek bir kalem dahi yok. Buna boşanma fiyatları de dahil… Günümüzde türel olarak evliliğini noktalamak isteyen bir kişinin dava masrafları, avukatlık fiyatı, dava esnasında talep edilen ek fiyatları de hesaba kattığımızda karşısına binlerce liralık bir sayı çıkıyor. Şayet kişi, mutabakatlı boşanma yolunu tercih ederse masraflar kısmen azalıyor fakat çekişmeli boşanmada kelam konusu masraflar ikiye ya da üçe katlanıyor.
Her baronun açıkladığı sayılar farklı olmakla birlikte İstanbul Barosu’nun 2022 eylül ayından itibaren 2023 yılı için tavsiye olarak açıkladığı sayı, mutabakatlı boşanma davaları için 27 bin lira, çekişmeli boşanma davaları için 40 bin lira.
Karşımıza çıkan bu sayılar, bilhassa bayanların boşanma kararlarını etkiliyor. Örneğin; taban fiyatla çalışan, çocuğu olan bir bayanın, boşanma kararı ile birlikte bir dizi maliyeti göze alması gerekiyor. Bunun birinci basamağı olan boşanma süreçleri, bayanların ‘maliyetlerin üstesinden gelemeyecekleri’ kanısıyla caydırıcı olabiliyor.
Konuştuğumuz iki avukat da bu tehlikeye dikkat çekiyor. Hali hazırda manevi olarak güç bir süreç olan boşanmanın, maliyetler nedeniyle bayanların kararlarını etkilememesi gerektiğini söz ediyorlar.
‘MÜVEKKİLLERİN BİRÇOKLARININ BU FİYATLARI KARŞILAYACAK GELİRİ OLMUYOR’
Avukat Esin Yeşilırmak, birebir vakitte Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu için istekli avukatlık yapıyor. Yeşilırmak, baronun açıkladığı avukatlık fiyatının tavsiye niteliğinde olduğunu lakin birden fazla avukatın bu fiyatları talep edemediğini söylüyor. Çünkü müvekkillerin birçoklarının bu fiyatları karşılayacak maddi geliri olmuyor. Bu nedenle birçok avukatın tavsiye edilen avukatlık fiyatlarının altına davaları kabul ettiklerini aktaran Yeşilırmak, buradaki asıl sorunun belge ve harç masraflarına getirilen yüzde 120’lik artırımlar olduğunu lisana getiriyor. Yeşilırmak, avukatlık fiyatının yanı sıra dava açmanın, davanın seyrine nazaran oluşacak masrafları karşılamanın, binlerce lirayı bulabildiğine işaret ediyor. Bu durumun bilhassa gelir seviyesi düşük ya da rastgele bir birikimi, teminatı olmayan bayanları, istenmeyen evliliği devam ettirmeye zorladığını söylüyor.
‘BOŞANMA SÜREÇLERİ MANEVİ MANADA DA SIKINTI SÜREÇLER’
Herhangi bir geliri olmayan bireyler için baroların ‘adli yardım’ kısmı mevcut. Muhtarlıktan alınacak fakirlik dokümanı ile kişi, baroya başvurarak dava yardımı talep edebiliyor. Fakirlik dokümanı almak için bir öteki yol de e-devlet üzerinden başvurmak. Sistemde yer alan formu doldurduktan sonra müracaat sonucu tekrar sistemden görülebiliyor. Fakirlik dokümanı olması durumunda avukatlık fiyatı baro tarafından, dava masrafları ise dava sonucunda haksız çıkanın ödeyeceği biçimde devlet tarafından karşılanıyor.
Yeşilırmak, boşanma davalarının yalnızca geliri olmayan ya da düşük gelirli bayanlar için sıkıntı bir süreç olmadığını, görece uygun gelire sahip bayanların da önemli halde etkilendiğini belirtiyor. Yeşilırmak “Boşanma davaları şayet çekişmeli ise dava süreçleri uzayabiliyor. Bu esnada her iki taraf, bilhassa de bayanlar manevi manada güç bir periyot yaşayabiliyor. Ortada aldatma argümanı varsa bunun kanıtlanması için eksperler devreye giriyor. Bu türlü olması halinde dava masrafları da katlanıyor. Örneğin, en düşük eksper fiyatı 1700 lira iken bu 7 bin liraya kadar çıkıyor. Baktığım bir davada müvekkilim için altı kez uzmana gidildi ve buna nazaran fiyat ödendi” diyor.
‘DAVALAR UZAYABİLİYOR’
Avukat Hasret Tartak, davanın uzaması, istinafa gitmesi halinde ek maliyetler olabileceğini vurguluyor. Tartak da boşanmanın hem maddi hem manevi olarak yıpratıcı olabileceğini belirtiyor. Tartak “Aile birliği, kamu tertibi olarak ele alındığından mahkeme süreçleri 4-5 seneyi bulabiliyor” diyor.
Tartak’a mutabakatlı boşanma halinde, avukata gitmeden açılacak bir davanın maliyetinin ne olduğunu soruyoruz. Tartak, “Anlaşmalı boşanma olabilecek en güzel sistem. Hatta taraflar mal varlığı ve çocuk velayeti noktasında da mutabakata varmışsa, internet üzerinden alabilecekleri protokolle bunu kendileri gerçekleştirebilirler. Burada oluşacak masraflar da şu formda olur. Boşanma kararı aldınız ve dilekçenizi verdiniz, ‘gider avansı’ denilen bir masraf var; ortalama 500 lira. Dava açılış harçları da 500 lirayı rahat bulur. Başka masraflar derken 1500-2 bin lira ortasında dava açma masrafınız oluyor” biçiminde bilgi veriyor.
‘AVUKATSIZ VE EN ÂLÂ HALDE MASRAF 6 BİN LİRAYI BULABİLİR’
Tartak, çekişmeli boşanma halinde sürecin farklılaştığını belirtiyor ve o da Yeşilırmak üzere artan evrak ve harç masraflarından bahsediyor. Mutabakatlı boşanmadan farklı olarak çekişmeli boşanmada, hak kayıpları daha fazla olduğu için sürecin bir avukat tarafından yürütülmesinin daha faydalı olduğunu lisana getiriyor: “Kişi süreci, önemli bir hak kaybı telaşı yoksa kendi yürütmek isteyebilir. Dava açılış masrafının üstüne her celsede 300-500 lira ortası arzuhalci masrafı var. 6 celse süreceğini düşünürsek 3 bin lira üzere bir masrafı olur. Bir de her celsede taraflara, kurumlara yazı yazılması üzere süreçler olabiliyor. Sizin baştan yatırdığınız ölçüsü aşabilir. Her celse için 200 lira tebligat masrafı da çıkabilir. Her şeyin düzgün gittiğini düşünürsek yaklaşık 6 bin lira üzere bir masraf çıkıyor karşımıza.”
Çekişmeli boşanma davalarında tavsiye edilen avukatlık masrafı 40 bin lira. Tartak, avukatların masraflar nedeniyle bu sayının altına boşanma davası almak istemediğini belirterek “Gerçi durum bu türlü lakin ben şimdiye kadar 40 bin liradan boşanma davası almadım. Mesleksel problemleri bir kenara bırakın, karşınızda muhtaçlık sahibi biri var ve ödeyemiyor. O nedenle de alamıyorsunuz tavsiye edilen sayısı. Birden fazla meslektaşım da 40 bin lirayı peşin istiyor. Bunu eleştirmek için demiyorum; zira bu ölçüye anlaşılınca yıllarca sürecek bir mahkeme takibi kelam konusu. Tahminen beş sene olacak. Bunu taksitle alsa bir sonraki ay, Türkiye’deki ekonomik şartlar nedeniyle alınan fiyat anlamsızlaşacak. Bu nedenle avukatlar peşin talep etmeye başladı” diye konuşuyor.
‘TAMAM KALSIN, BU TÜRLÜ DEVAM EDELİM’
Geçtiğimiz yıl mutabakatlı boşanma davası için tavsiye edilen fiyat ortalama 5 bin lira, çekişmeli boşanma için ise 10 bin ile 20 bin lira ortasındaydı. Geçen yılki minimum fiyat ve ekonomik şartlar düşünüldüğünde bu ölçüler da ‘yüksek’ sayılabilir. Lakin 2023 yılı için belirlenen avukatlık tavsiye fiyatına, harç, evrak ve tebligat üzere dava sırasında talep edilen hizmetlere getirilen yüzde 100’ü aşan artırımlar, boşanma davası açmak isteyip de vazgeçen sayısını artırdı mı?
Tartak’a hususla ilgili müşahedelerini sorduğumuzda şu cevabı alıyoruz: “Aslında son bir seneyi ele almak lazım. Görüşme yaptığım bireyler çoğunlukla bayanlar oluyor. Bunlar ortasında maddi durumu çok yeterli olan, ortalama olan ve berbat olan da var. Lakin maddi gelirin kaynağı evli olunan kişi olduğunda ve ortada çocuk varsa, bayanlar genelde şunları diyor: ‘Beni çocuklarımla tehdit ediyor, gidecek bir yerim yok.’ Boşanmak üzere olan bayan yeni bir hayat kurmaya hazırlanıyor. Düşünün; kira, varsa çocukların bakım ve eğitim masrafları, ömür masrafları üzere pek çok şey var. Aslında burada en tali nokta, avukatlık fiyatı kalıyor. Tüm bunların üstüne dava masrafları geldiğinde ‘tamam kalsın, bu türlü devam edelim’ noktasına gelebiliyor bayanlar.”
‘BOŞANSA DA BİREBİR ORTAMI PAYLAŞACAK KİŞİ SAYISI ARTABİLİR’
Bu bayanların yüzde 70’inin sahip olduğu ortak özelliği de şöyle açıklıyor Tartak: “Çoğu, evlilikten itibaren ziynet eşyaları, birikmişler üzere kalemleri erkeğe veriyor. En büyük acı da maddi olarak bu noktadan geliyor. Bu, üst sınıf olarak tabir edebileceğimiz bayanlar için de bu türlü. Erkeklerin yeri, evliliğe nazaran değişiyor da bayanların yeri değişmiyor maalesef.”
Tartak, bu durumun önümüzdeki periyotta alakalara farklı yansımaları olacağından bahsediyor: Boşansa da maddi münasebetler nedeniyle konutları ayıramayanlar ya da boşanamayıp tıpkı meskende yaşamak zorunda kalanlar… Tartak bununla ilgili şunları söylüyor: “Anlaşmalı boşanmayı başaranların yüzde 50’sinin, mesken kiraları ve maliyetler nedeniyle fiziken birebir ortamı paylaşmaya devam edeceğini öngörüyorum. Çekişmeli boşanma gerektiren durumlarda da yüzde 80’i ya da 90’ı, maddi münasebetlerle vazgeçecek.”
