Cennet Bahçesi’ni ararken…

…RAB İlah doğuda,

Aden’de bir bahçe dikti. Yarattığı Adem’i oraya koydu…

Yaratılış 2:8

Bahçe bir medeniyet alameti olarak düşünülebilir. Bu manada hem yararcı hem de estetik maksatlarla şekillenen ve devamlılık arz eden denetimli bir tertiptir. Yazılı kaynaklar sayesinde bahçelerin geçmişini eski Mezopotamya uygarlıklarına dek takip etmek mümkün. Sümer, Assur ve Babil hükümdarları; kentlerine, saray ve tapınaklarına bir çeşit itibar göstergesi olarak bahçeler diker ve bu bahçelerin bakımı ve devamlılığı için birilerini görevlendirirdi. İşte İbrahimi dinlerde “Aden” ya da “Aden Bahçesi” olarak geçen cennet bahçesi de aslında Tanrı’nın yeryüzündeki bahçesidir. Tanrı’nın yaratılışta yeryüzüne yaptığı bu son dokunuş, medeniyetin de bir manada başlangıcı olarak tasarlanmıştır. İlah, Dünya’yı yarattıktan sonra Aden’e bahçe diker. Bahçeyle ilgilenmesi için de Âdem’i bu bahçeye koyar ve olaylar gelişir.

İbrahimi dinlerde iki farklı cennet kavramı bulunur. Biri öldükten sonra gidilen ebedi yer, başkası ise bu kusursuzluğun yeryüzü şubesi olan Cennet Bahçesi ya da Aden Bahçesidir. Eski Ahit’in yaratılış kısmında anlatılana nazaran Aden’in içerisinden bir ırmak geçer ve bahçeyi sulayarak dört kola ayrılır. Bu dört koldan ikisinin ismi Fırat ve Dicle’dir. Görmenin Âdem ve Havva dışında kimseye nasip olmadığı bu bahçenin nerede bulunduğu ya da var olup olmadığı hala bir merak mevzusudur. Lakin 1700’de Pierre Daniel Huet tarafından, dinler tarihinin anlaşılması emeliyle yapılan bu eşsiz haritaya nazaran Aden Bahçesi, Basra Körfezi’nin kuzeybatısına yerleştirilir.

…Bahçede düzgün meyve veren türlü türlü hoş ağaç yetiştirdi.

Bahçenin ortasında hayat ağacıyla, güzelle kötüyü bilme ağacı vardı…

Yaratılış 2:9

Bu cennet, içerisinde seçilmiş canlıların bulunması ve doğal olmayan sonlarla çevrelenmiş bir alan olması bakımından bahçe halinde tanımlanır. Kutsal kitaplarda Aden Bahçesi’nden kelam edilirken ekseriyetle içerisindeki ağaçların varlığına vurgu yapılır ve öteki bitki cinslerinden pek kelam edilmez. Bunun temelde iki nedeni varmış üzere görünüyor. Birincisi, ağaç meyvesinin zahmetsiz bir besin kaynağı oluşu. Zira Aden, mutlak mutluluğun hedeflendiği bir yer ve İlah Âdem’i bu bahçeye koyarken onun için tasasız ve zahmetsizce bir hayat planlıyor. İkinci nedense bu bahçenin doğuda kurulmuş olması nedeniyle biraz gölgeye ve serinliğe gereksinim duyuyor olması. Aden bahçesinde Âdem yalnız değildir. İlah da kimi vakit burada zuhur eder ve serinlikte ağaçlar ortasında gezer.

‘BAHÇEDE İSTEDİĞİN AĞACIN MEYVESİNİ YİYEBİLİRSİN AMA…’

Aden Bahçesi’nde tüm bu ağaçlar ortasında en ünlü olanları, hayat ağacı ve güzelle kötüyü bilme ağacıdır. Enteresandır ki; ilah, insan, bahçe ve onun içindeki iki kıymetli ağacın kıssası Eski Babil’e dek uzanır. MÖ 18. yüzyıla ilişkin bir şiirin anlattığına nazaran, çok eski vakitlerde, ilahlar yeryüzünde insan ömrünü birinci defa organize ettiği uzak bir geçmişte her işi kendileri yapmaktan yoruldukları için insanlığı yaratmış ve başına bir kral koymuşlar. Bu kral da bahçesindeki avluya bir hurma ağacı ve ılgın ağacı dikmiş. Şiirde bu iki ağacın kendi ağzından, kimin kral ve ilah için daha yararlı ve kıymetli olduğuyla ilgili tatlı atışmalar yer alır. Hurma ağacının besinine karşı ılgın ağacının hoşluğu, hurmanın ilaha sunu olarak kullanılan meyvesine karşı, ılgının hükümdara mobilya imalinde kullanılan gövdesi… Burada gördüğümüz aykırılık ve rekabet – manaları tahminen farklı olsa da– Aden Bahçesi’ndeki hayat ağacı ve bilme ağacı için de geçerlidir. Hayat ağacı ölümsüzlüğü, uygunla kötüyü bilme ağacı ise vefatı vaat eder. Zira İlah Âdem’e açıkça şöyle der, “Bahçede istediğin ağacın meyvesini yiyebilirsin lakin güzelle kötüyü bilme ağacından yeme. Zira ondan yediğin gün mutlaka ölürsün”

…Âdem de karısı da çıplaktılar, şimdi utanç nedir bilmiyorlardı… Yaratılış 2:25

Tanrı Adem’in yalnız kalmasını uygun bulmaz ve bayanı (Havva’yı) yaratır. Bu yaratı anlatısının çabucak akabinde insanlığın büyük günahına giriş yapılır. Bahçedeki en kurnaz hayvan yılandır. Yılan, bayanı kandırır ve böylelikle adam da bayan da Tanrı’nın kuralını çiğneyerek, uygunla kötüyü bilme ağacının yasak meyvesini yemiş olurlar. İkisinin de gözleri açılır ve çıplak olduklarını anlarlar. İlah, Adem’in iyiyi ve kötüyü bilmekle (tanrının) kendisine has bir özellik kazandığını bu nedenle artık hayat ağacı meyvesini yiyerek ölümsüz olmasına müsaade verilememesi gerektiğini söyler. Bu büyük günah Âdem ve Havva’nın Aden’den kovulmalarına neden olur. Böylelikle yılan, bir kere daha insanın ölümsüzlüğe ulaşmasını engellemiş olur. Tıpkı Sümer destanında ölümsüzlük otunu kral Gılgamış’tan çalmış olduğu o günkü üzere.

İnsan yalnız Aden’den kovulmakla kalmaz, birebir vakitte İlah tarafından lanetlenir. Yılan da bu lanetten nasibini alır. Yılanın hissesine ömrü boyunca karnı üstünde sürünmek, bayanın hissesine çok sancılı doğumlar, adamın payınaysa emek vermeden yiyecek bulamamak düşer.

…Böylece RAB İlah, yaratılmış olduğu toprağı işlemek üzere

Adem’i Aden bahçesinden çıkardı. Onu kovdu.

Yaşam ağacının yolunu denetlemek için de Aden bahçesinin doğusuna

Keruvlar ve her yana dönen alevli bir kılıç yerleştirdi…

Yaratılış 3:23-24

Bu düşüş insanın; doğum, vefat, üretim ve başka çeşitli tecrübelerle tanışabileceği daha fani lakin denetimin kendinde olduğu bir dünyaya geçişidir. Buradan sonrası biraz çetrefilli… Aden Bahçesi’nden kovulma, sıkça insanın tarıma geçiş süreciyle ilişkilendirilir ki şahsen İlah Âdem’i bununla lanetlemiştir. Ayrıyeten 16. yüzyıl sonu 17. yüzyıl başına tarihlenen Falnamelerde Âdem ve Havva cenneti terk ederken Havva’nın elinde bulunan bir demet buğday başağı da bu fikri takviyeler niteliktedir. Bir başka yandan iyiyi ve kötüyü bilme ağacı meyvesini yedikten sonra Âdem ve Havva’nın birinci fark ettiği şey çıplak oluşlarıdır. Bu nedenle yasak meyve ya da büyük günah tahminen de seksle birlikte masumiyetin bozuluşunu simgeler ki Âdem ile Havva’nın Aden’den kovulur kovulmaz birinci çocuklarını yapması da bu fikri güçlendirir.

İNSAN, SAF MASUMİYETİNİ O BAHÇEDE BIRAKIR

Tüm bu anlatı içerisinde insanlığın geçmiş evreleri ya da tabiatına dair hangi ipuçları olursa olsun, Cennet Bahçesi’nden kovulma, Tanrı’nın huzurundan da kovulma manasına geldiğinden insanlık için büyük bir mahcubiyeti temsil eder. İnsan, saf masumiyetini o bahçede bırakır ve artık tabiatında kötülük de vardır. Bu kötülük daima baş gösterir. Âdem ve Havva’nın birinci çocukları Habil ve Kabil’in öyküsüyle dünya birinci kere kıskançlık ve cinayetle tanışır. Akabinde gelen anlatı olan Yakup ve Esav, hırs ve organize bir kandırmacayı yaşatır birinci kere. Rabler kızar, tufanlar kopar lakin beşerler seçimlerini birebir formda yineler. İlah, İbrahim soyuna Aden’e benzeyecek toprakları vaat eder lakin insanın her vakit yeterliliği seçmek yerine berbatlığı de barındıran tabiatı hiç değişmez. O yüzden de herkes daima arar ve düşler ancak hiç kimse Cennet Bahçesi’ni bir daha göremez.

Bu haliyle Cennet Bahçesi bir köken miti haline dönüşür. İnsanlığın refah, memnunluk ve masumiyet halinden; mevt, acı ve sefalet kavramlarını içselleştireceği bir insanlık haline gelişini açıklar. Bir yandan günahkâr tabiatını ona unutturmamak bir öbür yandan da kaybettiği o eksiksiz ahengi beşere hatırlatmak için tasarlanmış mitolojik bir kıssa olarak yalnız tek ilahlı dinlerde değil hayatın da içinde yerini alır. Bu kadim kıssa o denli içselleştirilmiştir ki pek çok insan bir incir yaprağı, bir elma ya da ağaca sarılı bir yılanı birlikte gördüğünde istemsizce hiç görmediği bu bahçeyi anımsar.

*Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Arkeoloji Kısmı Doktora Öğrencisi