İZMİR – İzmir Kitap Fuarı (İZKİTAP) aktiflikleri kapsamında, Ege Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Çiler Çilingiroğlu ve İzmir Büyükşehir Belediyesi KUDEP Müdürü Muammer İreç’in iştirakiyle “Türkiye Arkeolojisinin Şimdiki Problemleri ve Geleceği” başlıklı söyleşi düzenlendi. Gazete Duvar İzmir Temsilcisi ve Arkeo Duvar Yazı İşleri Müdürü Nuray Pehlivan’ın moderatörlüğünde düzenlenen söyleşiye, birçok arkeoloğun yanı sıra İzmir’deki üniversitelerin Arkeoloji kısmında okuyan öğrenciler de katıldı.
Söyleşinin açılış konuşmasını yapan Pehlivan, tertibi gerçekleştiren Sakin Kitap’a teşekkür etti.
‘BAKANLIĞIN SİYASETLERİ, ARKEOLOJİK VE DOĞAL SİT ALANLARINI RİSK ALTINA SOKUYOR’
19. yüzyılın başlangıcından bu yana bilimsel temelli kazılara evrilerek çalışmalarına istikamet veren arkeoloji dünyasının günümüze gelene kadar pek çok problemini çözdüğünü söyleyen Pehlivan, son 20-30 yılda teknolojinin gelişmesiyle birlikte arkeoloji biliminin de artık antropoloji, sosyoloji, kelamlı tarih, ideoloji üzere farklı disiplinlerden birçok bileşeni olduğunu belirtti. “Bilimsel dataların değerlendirilmesinin multidisipliner alana taşınması, arkeolojinin daha sağlam bilgilerle kendini göstermesine neden olmuştur” diyen Pehlivan, şöyle konuştu: “Tüm bu hoş gelişmelerin yanında arkeolojik varlıkları süratlice paraya dönüştürülebilir bir varlık ya da ideolojik bir özne olarak gören bir toplumda yaşıyoruz. Bakanlığın kültür ve turizm siyasetleri bugüne kadar büyük zahmetlerle korunabilen arkeolojik ve doğal sit alanlarını risk altına sokuyor. Her gün sit alanlarıyla ilgili yeni düzenlemelere, arkeolojik alanların tahribatına şahit oluyoruz. Kültür turizmi ismi altında yapılan düzenlemeler, ziyaretçi odaklı yapıldığı için ören yerlerinin özgünlüğünü bozuyor.”
‘ARKEOLOJİ BİLİMİ NE YAZIK Kİ HALA DEVLETİN HİMAYESİNDE ÇALIŞIYOR’
Bir öteki değerli sorunun ise neredeyse yüzyıllık Türkiye arkeoloji tarihinde, devlet inhisarında bilimsel çalışma üretmenin düşünceleri olduğunu belirten Pehlivan, kelamlarına şöyle devam etti:
“Bu zahmetleri bir türlü aşamadık. Gelinen noktada arkeoloji bilimi ne yazık ki hala devletin himayesinde çalışıyor ve üretiyor. Mevcut genelgeler hafriyat liderlerinin hareket kabiliyetini sonlandırıyor. Üstelik yalnızca bununla da sonlu kalmıyor. Bilim beşerlerine verilen hafriyat ve araştırma müsaadeleri Cumhurbaşkanı kararıyla yani siyasi bir iradeyle veriliyor. Hafriyat liderleri kendi kazılarında çıkan yapıtları dahi müsaade almadan çalışamıyorlar. Motivasyonunu yerli ve ulusal olmaktan alan Kültür Bakanlığı, yabancı bilim insanlarının kazılarını ellerinden alacak kadar keskin müdahalelerde bulunuyor. Tüm bu meseleler arkeoloji bilimini epey olumsuz etkiliyor.”
‘ALMANLAR KENDİ BİLİM GELENEĞİNİ TÜRKİYE’DEKİ ÖĞRENCİLERE AKTARDI’
Söyleşide Pehlivan’ın akabinde kelam alan Çiler Çilingiroğlu ise Türkiye’de arkeoloji ve arkeologların sıkıntılarına değinerek, bütçe meselesine dikkat çekti. Türkiye’deki arkeolojinin akademik başlangıcına bakıldığında, ulus devlete bakmak gerektiğini söyleyen Çilingiroğlu, birinci kurulan arkeoloji kısımlarında oluşturulan geleneğin aslında jenerasyonlar uzunluğu sürdürüldüğünü belirtti. Şahsen Almanya’dan gelen hocalar münasebetiyle kurulan kısımların, Alman tesirini yansıttığını söz eden Çilingiroğlu, Almanların kendi bilim geleneğini Türkiye’de öğrencilere aktardığını söyledi.
‘ARKEOLOJİ KENDİNİ TEKRAR EDEN BİR NOKTAYA GELMİŞTİR’
Bu geleneğin “Kültür tarihçiliği” olarak isimlendirilen bir gelenek olduğunu söyleyen Çilingiroğlu, şöyle devam etti:
“Kültür tarihçiliği, daha çok arkeolojik objeleri betimlemeye ve bunları zamansal sıralamaya yönelik bir gelenektir. Pratiğin dışına çıkan ve sorular soran bir arkeoloji çoğunlukla icra edilmemiştir. Hatta kuşaktan kuşağa yozlaştığını da söyleyebiliriz. Her ne kadar arkeoloji bilimsel manada, teknik manasında dünyada birçok ilerleme gösterse de bu teorik çerçeveyi aşamadığımız için arkeoloji kendini tekrar eden bir noktaya gelmiştir. Daima çanak çömleğin tipolojisini ortaya çıkarmaya çalışır. O tipolojiden yola çıkarak kronoloji ortaya çıkarmaya çalışır ve birçok arkeolojik çalışma o noktada sona erer. Aslında arkeolojinin tam da burada başlaması lazım. Biz vakitte ve yerde objeleri tertibe koymaya natürel ki mecburuz. Ancak işin asıl heyecanlı kısmı ve soracağımız hoş sorular bu noktadan sonra başlamalıdır. Bunu yapmamız içinde birtakım kuramsal yaklaşımlar ve düşünsel pratikler gerekiyor. Hala da bundan uzakta olduğumuzu düşünüyorum.”
Çilingiroğlu, arkeolojide apolitik damarın verdiği tesirle yeni kuramlara, sorulara geçilemediğini de belirtti.
‘TÜRKİYE ARKEOLOJİSİ DEYİNCE ‘KAMU’ ODAKLI ARKEOLOJİ AKLA GELİYOR’
Muammer İreç, Türkiye arkeolojisi denilince akla kamu odaklı arkeolojinin geldiğinin altını çizerek, tarihi yönlendirici aklın devlet aklı olduğunu söyledi. Ülkenin dinamikleri ve zenginliği düşünüldüğünde ise kuruluş ideolojisinde manalı olan lakin bugün yürümeyen bir sistemle karşılaşıldığını tabir eden İreç, Türkiye’de bir metot sorunu olduğunu lisana getirdi. Türkiye’deki arkeolojinin durumuna değinen İreç, “Kültür tarihçiliği çoğunlukla taklit edilendir. Lakin dünya çok daha öbür noktalarda. Biz hala geçmişte o klâsik yapıda kemikleşmiş alt yapıyı bugün hala sürdürerek dünyaya ayak uydurmaya çalışıyoruz. Bana nazaran temel sorun arkeoloji yapmanın fazla merkezi bir hareket olması. Çok devlet denetiminde diyebilirim. Cumhurbaşkanlığı imzasıyla kazılara müsaade verilmesi aslında çok makul bir şey değil. Sıhhat Bakanı’nın ya da öteki bakanların bizim yaptığımız hafriyatla bir bağı yok. Fakat devlet aklı geçmişten itibaren bunu bir hareket olarak gördüğü için bu biçimde yerleşmiş bir fikriyatı devam ettiriyor. Ne yazık ki devletin birçok kolunda güncellemeler olmasına karşın, arkeoloji alanında güncellemeler çok kısıtlı” diye konuştu.
‘İZMİR’DE BELEDİYE 8.5 MİLYON TL’LİK TAKVİYEDE BULUNDU’
Türkiye’de toplumun arkeoloji ile münasebetinin sonlu olduğuna dikkat çeken İreç, “Arsası 3. derece sit alanında olan bir vatandaş arkeoloji ile ilgi kuruyor. Ya da rastgele bir yerde kıymetli bir obje bulduysa bağ kuruyor. Lakin bu ülkenin arkeolojisiyle ilgili sahip olduğumuz o zenginlikle ilgili neler eksik neler yapılmalı diye devlet aklı dışında vatandaş olarak refleks veren bir akıl yok” dedi. İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin arkeolojik kazılara takviye verdiğini söz eden İreç, 2022 itibariyle belediyenin yaklaşık 8.5 milyon TL’lik bir dayanakta bulunduğunu söyledi. Bakanlığın bütün Türkiye için ayırdığı paranın ise 30 milyon TL civarında olduğunu lisana getiren İreç, Türkiye’de arkeolojik kazılara İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin verdiği takviye oranında takviye veren öteki bir belediye olmadığını söyledi.
Arkeoloji bazında merkezden fonlanmaya mahallî bir tahlil sunulduğunu lisana getiren İreç, bunun değerine dikkat çekti. İreç, kazıların üst makamların ukdesinden çıkarılıp daha bilimsel, şeffaf hale getirilmesinin arkeolojik kazıların problemine tahlil olacağını da ekledi.
Konuşmaların akabinde söyleşi, iştirakçilerin katkıları ve soru-cevap kısmı ile sona erdi.
