Özgür His Durgun
ABD’nin Nevada eyaletindeki Delamar kasabasının, 19. yüzyıl sonlarında silikozis hastalığı ile anılan bir geçmişi bulunuyor. ‘Altına hücum’ çağında Delamar kasabasına gelen madenciler, 1895-1900 yılları ortasında yaptıkları kazılarla bölgeden o devir 13,5 milyon dolar gelir elde etti. Ancak süratli zenginleşmenin sonuçları ‘silikozis’ oldu. Silikozis nedeniyle yüzlerce çalışanın art geriye mevti Delamar’ı hayalet kasabaya dönüştürdü ve hastalığın ismi ‘dul bırakan’ olarak tarihe geçti.
Türkiye’de ise kot emekçileri ile tanınan silikozis hastalığı, madencilik başta olmak üzere, oto boya, çimento, cam sanayisi ve diş teknisyenliği üzere toz solunan farklı iş kollarında kendini gösteriyor. Çok ölçüde silika tozu solumaya bağlı olarak gelişen hastalığın bilinen bir tedavisi yok. Tek deva, kollayıcı tedbir alarak hastalığın önüne geçmek.
‘HASTALIK ÇALIŞANLARDAN SAKLANIYOR’
Türkiye Teneffüs Araştırmaları Derneği, silikozisi bir ülkenin gelişmişlik göstergesi olarak tanımlıyor. Gelişmiş ülkelerde, gerek çalışma şartlarının güzelleştirilmesi, gerek riskli iş kollarının büsbütün bırakılması nedeniyle hastalıktan korunmada değerli aralıklar alındı. Avrupa ülkelerinde silika tozu kullanımı yasak. Türkiye’de ise silikozis hastalığı, çalışan insan sayısının fazla olması nedeniyle en çok maden personellerinde görülüyor.
Belgesel direktörü Murat Yüksel, silikozisli emekçilerle 2019 yılında jeotermalleri husus alan “Jeotermal Yetti Gari” belgeselini çekerken Çine’de tanıştığını söyledi. Kuvars-felspat çıkaran işletmelerde tedbir alınmadan çalıştırılan çalışanlar, kısa müddette silikozis hastalığına yakalanıyor. Personeller, üç ayda bir çekilen akciğer sinemalarında hastalık ortaya çıkmışsa şirket tarafından kovuluyor. Üstelik silikozis hastası oldukları kendilerinden de saklanıyor. Emekçiler hastalığı, yeni bir işe başvurduklarında prosedür gereği akciğer sineması çektirdiklerinde öğreniyor.
“Vakti Gelince” isimli belgeselde, maden ocaklarında silikozise yakalandıkları için işten çıkartılan Uğur Aydoğdu, Saliha İnce, Şenol Girgin ve Ahmet Açıkgöz’ün kıssaları izleyiciyle buluşuyor. Belgeselde ayrıyeten İzmir Tabip Odası ve İzmir Maden Mühendisleri Odası’ndan uzmanlar da bilimsel açıdan hastalığı inceliyor ve kollayıcı tedbirler alınmadığında olay sayısının artacağına dikkat çekiyor.
‘EN AZ 60 EMEKÇİ HASTALANDI’
2022 yılı itibariyle en az 60 emekçinin hastalandığını ve birçoklarının mukavelelerinin feshedildiğini söyleyen Yüksel, gözlemlediği çalışma şartlarını şöyle anlattı:
“Maden ocaklarında iş güvenliği hiçe sayılıyor, tedbir alınmıyor. Personele madende verilen maske, bez maskeden ibaret. Belgeselde konuştuğumuz bir personel, iş güvenlik uzmanının maaşını devletten değil, şirketten aldığını söylediğin, beğenmiyorsa işi bırakabileceğini anlattı. Buradaki personellerin tek isteği, insanca yaşamak ve çalışmak. Bu hastalık hala bir meslek hastalığı olarak tanınmadığı için şirketler emekçiyi hiçbir münasebet göstermeden kapı önüne koyuyor. Çalışanların bir kısmı şirketlere dava açtı, sonuç bekliyor.”
‘AK PARTİ SÜRECİNDE HIZLANDI’
Çine’de ortalarında Eczacıbaşı Esan, Eysim, Kaltun üzere şirketlerin işlettiği 25 civarında maden ocağı bulunuyor. Yüksel, AK Parti devrinde hızlanan bu sürecin, mahalli idarelerin toplumsal demokrat liderlerince 1990’ların sonunda madenlere kapı açılarak başladığını vurguladı.
Çine Hayat Platformu sözcüsü Ahmet Uslu da, belgeselde Eczacıbaşı’nın maden işletmek için bir köyü satın almaya çalıştığını anlatıyor: “2010 yılında Eczacıbaşı, kaymakamlığın da müsaadesiyle maden işletmek üzere bölgede bir köyü 85 milyar lira ödeyerek satın alma teşebbüsünde bulunuyor. Lakin olay kamuoyunda yansılara neden olunca proje geri çekiliyor.”
‘AYDIN’DA KANSER HADİSELERİ ÜLKE ORTALAMASININ ÜZERİNDE’
Yönetmen Yüksel, Aydın genelinde tarımın tekelleştiğini ve işsiz kalan köylülerin bu ocaklarda çalışmak zorunda kaldığını belirtti: ‘’Dağlarından yağ, ovalarından bal akan bu bereketli topraklarda dört mevsim meyve ve zerzevat yetiştirilirdi. Jeotermal santralleriyle birlikte seracılık gelişti. Jeotermal şirketleri boş yerler alıp seracılık yapmaya başladı. Yani, buradaki yer altı sularını monopollerine aldıktan sonra sıra tarımda monopolleşmeye gerçek gidiyor. Küçük üretici olan köylü, dev bir sermaye gücü ile karşı karşıya kalıyor. Bunu Soma’da da gördük. İnhisarlar yüzünden beşerler topraklarını, geçim kaynaklarını kaybedince madene gitmek zorunda kalıyor. Madende çalışmaya başlayanları, hatta onların çocuklarını da birebir karanlık gelecek bekliyor. Mevzunun önemli bir halk sıhhati boyutu da var. Aydın Tabip Odası’nın araştırmalarına nazaran, Aydın’da kanser hadiseleri ve vefatlar Türkiye ortalamasının yaklaşık iki kat üzerinde.”
Murat Yüksel, bölgenin insanıyla, doğasıyla hem jeotermal şirketleri hem maden şirketleri tarafından adeta kıskaca alındığını belirterek “Sana iş veririz” diye halkın ikna edilmeye çalışıldığını anlattı. Yüksel, “Ölümü gösterip sıtmaya razı etmek dediğimiz durum burada hayatın sıradan bir gerçeği” dedi.
