Emirhan Durmaz
İZMİR – İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından 15-21 Mart tarihlerinde düzenlenen İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi’nde husus başlıklarından birisi de “sokak iktisadı” oldu. Sokak işçilerinin, temsilcilerinin ve akademisyenlerin yer aldığı çalıştaylarda ise güvencesizlik ve kayıt dışılık üzere sıkıntılar, seyyar emeğin talepleri ve kıymetlendirilmesi gereken alanlar gündem haline getirildi.
Bahse mevzu çalıştayın mimarlarından olan Psikoloji ve İdeoloji Uzmanı Prof. Dr. Kamuran Elbeyoğlu ve Sokak Ekonomisti Dr. Osman Sirkeci ile sokak işçilerinin temel sıkıntılarını ve sunumlarındaki ana vurguları konuşmak üzere bir ortaya geldik.
‘BAŞAT SORUN GÜVENCESİZLİK’
Kişinin istek ettiği bir işte çalışmasının ve onurunu koruyacak bir gelir ile ömrünü sürdürmesinin en temel insan haklarından biri olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Kamuran Elbeyoğlu, sokak işçilerinin en temel sorununun güvencesizlik olduğunu şu sözlerle aktardı: “Seyyar işçiler günübirlik yaşamak durumunda kalıyorlar. Hastalanıp sokağa çıkamadığında o gün geliri yok. Devletten alabileceği iki kuruşları yok. Kendileri veyahut çocukları hastalandığında sıhhat hizmetlerine sigorta kapsamında erişimleri yok. Bu bağlamda türel ve toplumsal garantilerinin sağlanması sokak işçilerinin hayati sıkıntısıdır.”
Öte yandan mevzuya ait Dr. Osman Sirkeci, “Dağınıklık ve ölçülememe sebepleri ile sokak işçileri yok sayılıyorlar. Lakin, yüzde 95’i kayıtsız olmakla birlikte dünya üzerinde yüze yakın seyyar emek faaliyeti ve 2 milyar sokak işçisi var. Üstelik onlar, kent hayatının merkezinde olan beşerler. Kayıt dışına itilme bir yandan emeğin değersizleştirilmesine ve daha kolay sömürülmesine sebep olurken bir öteki yandan onları istismara ve çetelere teslim edilmeye itiyor” diye konuştu.
‘SOKAK İŞÇİLERİ ÖTEKİLEŞTİRİLEN KÜMELERDEN BİRİSİDİR’
Sokak işçilerinin tıpkı bayanlar, LGBTİQ+ bireyler, azınlıklar ve mülteciler üzere geniş çaplı bir ötekileştirmeye maruz kaldığını söz eden Elbeyoğlu, “Maalesef, sokaklardaki insanları uyumsuz ve suça yatkın olarak kıymetlendirme eğilimindeyiz. O denli ki, ABD’de siyahiler üzerinden yürütülmüş bir çalışma vardı. Metro istasyonunda bir beyaz ve bir siyah çocuk bayılma numarası yapıyor ve beyaz çocuğun başına daha fazla insan daha kısa müddette toplanıyordu. Tıpkı çalışmanın sokaktan bir çocuk ile orta sınıf bir çocuk üzerinden yürütülmesi halinde Türkiye’de emsal bir sonuç ortaya koyacağı inancındayım” diye konuştu.
‘SOKAKLAR DEMOKRASİNİN BEŞİĞİDİR’
Kongrede yaptığı sunumun üç ana bağlamda ilerlediğini aktaran Elbeyoğlu, bunlardan birincisinin sokak emeğinin değersizleştirilmesi olduğunu söyledi: “Neoliberal sistemde sokak işçilerinin yeri yok. Kayıt dışılık ve artı kıymet üretmiyor oluşları üzere sebeplerle sokak işçileri kapitalizm açısından değersiz görülüyor. Bu noktada sokak işçileri parya sınıfı üzere konumlandırılıyor.”
İkinci bağlamda ise sokak iktisadının tabiatla bütünleşik olduğundan bahseden Elbeyoğlu, “Sokak iktisadı insan-doğa etkileşimine dayalı, tabiatla bütünleşik, toplumsal paylaşım ve dayanışma ekonomisidir. Örneğin atık toplayıcılarından veya bit pazarlarından bahsedelim. Buralarda dönüşüm ve dayanışma kelam konusudur” sözlerini kullandı.
Sunumunun son bağlamına değinen Elbeyoğlu “sokaklar demokrasinin beşiğidir” dedi ve şunları söyledi: “Bir kenti kent yapan gökdelenler değil sokaklarıdır. Bu sebeple demokrasiyi kuracaksak sokaklardan kuracağız. İsmail Hakkı Tonguç, sandığa oy atmak oyundan demokrasi iken, temel demokrasi çiftçinin, emekçinin ve işçilerin durumunu sağlama almaktır, der. Yani gerçek demokrasi, siyasi demokrasinin iktisat ile desteklenmesi ile mümkündür. Ücretlilerin ekonomik bağımlılıklarından ve açlık sonundan kurtulması, ekonomik ve siyasi kararlara direkt iştiraki ve teminatlarına kavuşmaları hayati değer arz etmektedir.”
‘SOKAK EMEĞİNİN DÜNYA İKTİSADINA KATKISI ABD’DEN DAHA FAZLA’
Sokak emeğinin global ve ulusal katkılarına değinen Dr. Osman Sirkeci, “İşsizlik dediğimiz olgu kapitalizmin bir açmazı ve kronik bir başarısızlığıdır. Bununla bir arada Türkiye’de sokak emeğinin öz gücüyle yarattığı istihdam sayısı ise 8 milyondur” diye konuştu. Öte yandan, sokak işçilerinin gayri safi hasılaya katkılarına da değinen Sirkeci, “Türkiye açısından sokak emeğinin yarattığı katma kıymet 1 trilyon Türk Lirası’dır. Bu sayı ise yüzde 7’ye tekabül etmekte. Bununla birlikte global ölçekte ise dünya iktisadına katkısı 30 trilyon dolardır. Yani dünya iktisadının yüzde 30’una tekabül eden bu bilgi gösteriyor ki sokak emeğinin dünya iktisadına katkısı 25 trilyon dolar katkı üreten ABD’den daha fazladır” tabirlerinde bulundu.
‘ESNAF BAKANLIĞI ÜZERE BİR KAZANIM ELDE ETTİK’
Kasım ayından bu yana yürütülen çalışmalarının karşılık bulduğunu ve sokak iktisadı olmaksızın ikinci yüzyılın iktisadının anlaşılamayacağının görünür hale geldiğini aktaran Elbeyoğlu, “Seyyar Satıcılar Derneği Lideri Cihan Laçin 12 unsurluk talepler listesi sundu. Bunlardan birisi de bir ‘esnaf bakanlığı’ ve yerelde de belediyeler içerisinde ‘esnaf daire başkanlıkları’ kurulması idi ve bu unsurumuz en kıymetli kazanımımız olarak kabul aldı” formunda konuştu. Öte yandan, başlarda ‘kayıt dışı’ olmaları sebebiyle Tüccarlar ve Endüstriciler Kümesi tarafından kongrede gerekli görülmediklerinden bahseden Elbeyoğlu, “12 unsurluk liste içerisinde dijital bir kayıt sistemi geliştirilmesi ve bununla birlikte sokak işçilerinin kayıt altına alınmaları talebi de yer alıyordu. Lakin Tüccarlar ve Endüstriciler Kümesi tarafından reddedildi” sözlerinde bulundu.
‘HAKLARA KAVUŞMAK İÇİN ÖRGÜTLENMEK GEREKİYOR’
Sokak işçilerinin taleplerinin lisana getirilmesinin ve çalıştaylara bahis olmasının paydaşlar ve alandaki aktörler ortasında yankı uyandırdığını lisana getiren Sirkeci, “Oluşan yankı bir güce dönüştü ve oluşan gücün Türkiye’de emekten ve demokrasiden yana kitleleri bu probleme daha hassas hale getirdiğini görüyoruz, bu epeyce değerli bir kazanım” dedi. Akabinde kelamlarını örgütlülüğünün mahiyeti ile tamamlayan Dr. Osman Sirkeci, “Güvencelere erişim için kayıt altına alınmak hayati ve koşuldur. Fakat tabi ki her şey kayıt değildir. Kayıt dışılık, güvencesizlik, sömürü ve istismarın son bulması lakin ve lakin örgütlülükten geçiyor. Sokak işçileri kendi birlikteliklerini ve örgütlerini kurmalılar” diye konuştu.
