İran’da protestolar: İnsanlar özgürlüğün bedelini ödemeye hazır

İran’da 2019 da akaryakıta yapılan artırımlar sonucu 52 Kurtköy Escort vilayette düzenlenen protestolarda iki hafta içerisinde 1500 kişinin öldüğü 400 nün bayan olduğu bildirilmişti 1978 1979 daki İslam İhtilali sürecinden bu yana en büyük protesto dalgası olduğu belirtilen bu şovlardan Kurtköy Escort Bayan üç yıl sonra Jîna Mahsa Amini nin katledilmesiyle bayanların öncülüğünde başlayan protestolar hem her kısmın özgürlük taleplerini lisana getirdiği hem de İran da yaşayan tüm halkların rejimin yıkılmasına karşı ortak irade oluşturduğu değerli bir ayaklanma niteliğinde

İran polisinin ve rejim güçlerinin protestoculara saldırdığı hareketleri ve hak ihlallerini yakından gözlemleyen Hengaw İnsan Hakları Örgütü üyesi Neşmîlm Abdîlma protestoları takip eden ve basına aktaran araştırmacı gazeteci Kaveh Qureshi ile Kürdistan Demokrat Partisi İran Seçim Merkezi yöneticisi Selîm Zencîrî ile konuştuk

İNSAN HAKLARI DEMEK HAFİF KALIYOR

İran ve Kürdistan eyaletinde yaşanan hak ihlallerinin günlük ömrün bir kesimi olduğunu ve bu ihlallerin rejimin kanunlarıyla savunulduğunu belirten Hengaw İnsan Hakları Örgütü üyesi Neşmîlm Abdîlma Bu protestolar için hem Kürdistan da hem İran da insan haklarından kelam etmek nitekim çok hafif kalır Karşılığı yok İran rejim güçleri ateşli silahlarla protestoculara saldırıyor protestoları bastırmaya çalışıyor dedi

Abdîlma nın aktardığı bilgilere nazaran Hengaw Kürdistan eyaletinde 16 Kürt sivilin hayatını yitirdiğini 733 kişinin yaralandığı ve 600 üzerinde kişinin ise bilinmeyen yerlerde gözaltında yahut tutuklu olduğunu belgeledi

KADINLARIN YÜZÜNE ASİT ATILIYORDU

Protestoların bayanların öncülüğünde başlamasını ‘tarihsel bir birikimin ürünü’ olarak yorumlayan ve rejimin kurulduğu tarihten beri bayanların ‘yok sayılmayı kabul etmediklerini’ söyleyen Abdîlma şöyle devam etti Protestoların bu derece büyümesi ve bu etaba gelmesi 44 yıllık İran İslam Devleti’nin iktidara geldiği birinci günle temaslı Bilhassa bayanlara dönük baskıcı ihlalci yapı tarih boyunca bayan katliamını legal kılan yok sayan temel bir problem oldu ve burada bayanın iradesi rejim maddeleriyle yok sayılarak yasallaştırılmaya çalışıldı Başını örtmeyen uzun elbise yahut palto giyinmeyen yani rejimin uygun gördüğü biçimde kapanmayan bayanların yüzüne asit atılıyordu

Kadınların özgürlük ve hak uğraşı devir dönem oluşan kitlesel reaksiyonlar İran rejiminin yasal desteklerinin kökenlerine bağlı olarak bayanlara dönük baskı şiddet yok sayma düzeneklerini da değiştirdi diyen Abdîlma Gaşte Erşad yani ahlak polisini oluşumunu şöyle anlattı

Kadınların başörtüsünü giysisini denetim eden bayanları dayakla azapla gözaltına alan tutuklayan ve Jîna Mahsa Amini yi katleden Gaşte Erşad ya da ahlak polisi İran rejiminin bayanı hiçleştiren yapısal tarihinin bir savunucu sistemi olarak son 17 yıldır bayan uğraşına karşı kurulmuş özel bir güçtür Ahlak polisi o periyot bayanların ayaklanmaları sonucu elde ettikleri küçük hakların elde edilmesine karşı oluşturuldu Bilhassa İran ın büyük kentlerinde bayanların o periyot ayaklanması ‘hijap’ yani başörtü ve kıyafetlerin kullanım kuralları bayanların seçimine bırakıldı ve ardından ‘Gaşte Erşad’ resmi olarak oluşturuldu Bayanlara yapılan zülüm özel bir güç olan ahlak polis leri tarafından yürütüldü yürütülüyor

İran da ahlak polisinin azap ettiği tutukladığı binlerce bayan olduğunu bayanların bütün baskılara karşın sindirilemediğini ve uğraşlarından vazgeçmediğini söyleyen Abdîlma Hem Kürdistan da hem de İran da bayanlar yıllardır örgütleniyor Bayan cinayetlerine idamlara hak ihlallerine karşı her vakit en önde bayanlar oluyor Bütün protestolara bayanlar öncülük ediyor bedel ödüyor Bütün maddeleri uygulamaları bayanlara karşı olan bir İslam sistemi var İslam Cumhuriyeti nde ‘namus cinayetlerini’ bayanların giysisini evliliğini seyahatini de kapsayan hak ihlalleri ‘yasal’ olarak yapılıyor Bu yüzden bayanlar hak elde etmek için bu aksiyonlara öncülük ediyor ve bu kadar güçlü duruyor tabirlerini kullandı

‘MEZAR TAŞINDA JÎNA YAZIYOR’

Türkiye de Kürtçe deki X Q W Î Û Ê harflerinin yasak olması nedeniyle Kürt çocuklar anadillerinde verilen isimlerini yalnızca aile içinde yaşadıkları mahalle ya da bölgelerinde kullanabiliyor Nüfusa kayıt yaptıran Kürt çocuklar resmi kayıtlara geçtikleri birinci andan itibaren Türkçe olan ikinci bir isime sahip olmak zorunda kalıyor ve birinci isimleri kimliklerinde yer almıyor

İran rejiminin himayesi altında yaşayan Kürtler de tıpkı Türkiye deki üzere Kürtçe isimlerini kullanamıyor ve ikinci bir isimleri daha oluyor İran ahlak polisinin azabı sonucu ömrünü yitiren ve Mahsa Amini ismiyle dünya kamuoyunda yer edinin 22 yaşındaki Kürt bayanı Jîna üzere

Abdîlma dünya kamuoyunun Jîna isminin bilmesi gerektiğine vurgu yapıyor ve İran rejiminin insanların kendi anadillerinde olan isimleriyle yaşamasına müsaade vermediğini bunun bir hak ihlali olduğunu belirtiyor İran rejimi Kürtçe isimlere müsaade vermediği için Amini nin iki ismi var Gerçek ismi Jîna ve resmi ismi ise Mahsa Ailesinin kullandığı Kürdistan da çağrıldığı ismi Jîna dır Mezar taşında Jîna yazıyor kullandığı toplumsal medya hesapları Jîna ismiyle Hastanede resmi ismi olan ‘Mahsa’ ile kaydedildiği ve kamuoyuna bilgilendirmesi resmi ismiyle yapıldığı için Mahsa olarak herkesin lisanına yerleşti

Bu protestolarda yaşanan hak ihlallerini cinayetleri İran devletinin işlediği tüm kabahatleri açığa çıkarmak belgelemek kayıtlara geçirmek ve memleketler arası kamuoyunda teşhir etmek için bütün güçleriyle çalıştıklarını bildiren Abdîlma yaptıkları incelemelerde ömürlerini yitiren protestocuların birçoklarının ya başından ya da göğsünden vurulduğunu Kürdistan eyaletindeki protestolara yönelik rejimin özel bir yönelimi olduğunu durumu öngöremediklerini ve ortada bir savaş olduğunu kelamlarına ekliyor

İNSANLAR HEM GEÇMİŞ HEM DE MEVCUT REJİMLERİ PROTESTO EDİYOR

Amini’nin yaptırımlarla kontaklı ekonomik zorlukların yanı sıra temel insan hakları konusunda artan öfkenin ortasında olan İran’da pek çok kişiyi etkilediğini söyleyen araştırmacı gazeteci Kaveh Qureshi protestoların öne çıkan alt başlıklarını şöyle sıraladı

Protestoların ön saflarında bayanlar ve gençler yer alıyor
Bayanlar birinci defa kamuoyu önünde toplu olarak başörtülerini çıkarıyor
Birçok kent birinci kere ayağa kalktı Tabriz Rasht Ardabil Bijar Qorveh Amol Gonbad Kavus Babolsar and Divandareh
Üniversiteler yıllar sonra birinci defa hareketlendi Tahran ve Tebriz üzere kentlerde öğrenciler protestoların ön saflarında yer aldı
Geçtiğimiz aylardaki protestoların tersine sloganlar yalnızca İstek Pehlevi’nin siyasi hedefleri üzerine değil Beşerler hem geçmişi hem de mevcut rejimleri protesto ediyor

‘İRAN DA BİRİNCİLER YAŞANIYOR’

Protestoların tabiatını ‘feminist’ olarak nitelendiren ve protestolarda etnik dini kültürel ve toplumsal özelliklerin zayıf olduğunu kelamlarına ekleyen Qureshi baskın olan tek ögenin feminist talepler olduğunu kaydediyor Bütün protestolarda 30 dan fazla kişinin hayatını yitildiğini İran’da Kürtler üzerindeki baskının ülkenin öteki bölgelerine nazaran daha fazla olduğunu ve bu protestolarda ölenlerin birçoklarının Kürt olduğuna vurgu yapan Qureshi şu açıklamalarda bulundu

Tüm İran halkı şu anda bedel ödüyor ve hükümete karşı eşi gibisi görülmemiş bir biçimde birlikte uğraş ediyor Kürdistan ve Azerbaycan eyaletlerindeki birçok görüntüde halkların hükümetin isteklerine karşı birbirlerini destekleyen sloganlar attıklarını gösteriyor İnsanların attığı sloganlar çok ilerici ve tüm sınıfların kümelerin ve toplumsal politik güçlerin birlikteliği doğrultusunda Erkekler daha evvel görülmemiş bir halde bayanları desteklemek için sokaklara döküldü ve taleplerini haykırdı Gençler bu protestoların ön saflarında yer alıyor Son 20 yılda birinci defa İran toplumunun tüm bölümlerinin bu biçimde bir ortada olduğuna tanıklık ettiğimiz söylenebilir

Farslı aktivistlerin ve aydınların İran İslam Cumhuriyeti nin Kürtlere karşı yıllarca yürüttüğü anti propagandalardan etkilendiğini söyleyen Kürdistan Demokrat Partisi’nden Kürt siyasetçi ve muharrir Selîm Zencîrî vakit içerisinde İslami rejimin tabiatının ortaya çıkmasıyla durumun değiştiğini ve onlarla öbür milletler bilhassa de Kürtler ortasında bir yakınlaşma ortaklaşma olduğunu aktardı Zencîrî şöyle konuştu

Jîna nın hayatını yitirmesinden sonra siyasi hareket Doğu Kürdistan’da genel greve gitti ve 19 Eylül’de doğu halkının başarılı bir genel grev yaptığını gördük Bu grev bu zalim rejimin baskı ve zulmüne maruz kalan İran’ın öteki bölgelerine güç ve moral verdi İran halkı siyasi olarak şuurlu ve kendini örgütleyebiliyor Hükümet protestoları kan baskı ve gaddarlıkla denetim etmeye çalışıyor

‘JÎNA ARTIK ENTERNASYONAL BİR İSİM’

Jîna ın toplumun bütün kısımlarında zımnî vicdanları ve özgürlük dileklerini uyandırdığını kelamlarına ekleyen Zencîrî Jîna Kürt tü fakat artık enternasyonal bir isim Jîna’nın öldürülmesi insanların bu sisteme karşı öfkesini açığa vurmasına neden oldu Halklar ve toplum ortasında muhtaçlık duyulan dayanışma ve birlik gündeme daha fazla getirilmelidir Beşerler özgürlüğün bedelini ödemeye hazır dedi