İran’da saçı göründüğü gerekçesiyle ahlak polisleri tarafından gözaltına alınan ve bu sırada gördüğü şiddet sonucu hayatını kaybeden Mahsa Amini’nin akabinde İran’da bir dizi hareket patlak verdi.
16 Eylül’de, Amini’nin hayatını kaybettiğinin açıklanmasıyla ülke genelinde beşerler sokağa çıkmaya başladı. Aksiyonların üzerinden dokuz gün geçti ve protestolar 20’den fazla kente yayılmış durumda. Resmi makamlara nazaran, polisin sert akınlarına maruz kalan göstericilerden şimdiye kadar en az 35 kişinin hayatını kaybettiği bildirildi. İnsan hakları dernekleri ise bu sayının 50 olduğunu belirtti.
İran’da bayanlar, başörtülerini yakarak ve saçlarını keserek Amini’nin katledilmesini protesto ediyor. Bayanların yanında erkekler de aksiyonlarda ön sıralarda yer alıyor. İran halkının, günlerdir devam eden gayretini, en başından beri Tahran’daki aksiyonlara katılan 38 yaşındaki Aref ile konuştuk.
‘BU, BİRİNCİ DEĞİL’
Çevirmenlik yapan Aref, aksiyonların Amini’nin öldürülmesi ile başlamış olsa da ülkede uzun vakittir süregelen sorunların halkta yarattığı bıkkınlıktan bahsediyor. Aref, ekonomik krizin gündelik hayatlarının bir modülü olduğunu, ahlak polisinin davranışlarının giderek sertleştiğini anlatarak, mevcut protestolar için ‘domino taşı gibi’ yorumunda bulunuyor.
2009 yılında İran’daki hareketlerde de yer aldığını hatırlatarak “Bu birinci değil” diyen Aref şunları aktarıyor: “O vakitler ben 25 yaşındaydım. Hasebiyle bu birinci hareket değil. Ahlak polisinin halk üzerindeki baskısı, ekonomik kriz üzere sıkıntılar buradaki insanların aslında gündelik hayatında başa çıkmaya ve uğraş etmeye çalıştığı şeyler. Mahsa’dan evvel de benzeri olaylar yaşandı başörtüsü ile ilgili. Fakat bunlar dünyadaki insanların ilgisini çekmedi. Örnek olarak bir ay evvel, ahlak polisi bir bayanı yakalayarak zorla minibüse bindirdi. İki ay evvel de iki kişi otobüste başörtüsü ile ilgili bir tartışma yaşadı. Genç bayanı başörtüsünü uygunsuz taktığı gerekçesiyle yakaladılar ve onu cezaevine gönderdiler. Hatta televizyona çıkartarak yanılgı yaptığını söylettiler. Elhasıl Mahsa’nın yaşadığı tek olay değil. Bu, domino taşları üzere birbirini etkiliyor.”
‘BİZ BURADA REHİNİZ’
“Dış basında ve toplumsal medyadaki imajlarda protestoların birebir vakitte rejime karşı olduğu görülüyor.” Aref, bu değerlendirmeye temkinli yaklaşıyor. İran halkı içinde rejimi istemeyen çok kişi olduğunu vurgulayarak kendileri için ‘rehin’ benzetmesini yapıyor. Mevcut rejimi geri püskürtmeyi istemenin ve bunu başarmanın da hiç kolay olmadığını tabir eden Aref “Taraftarları çok zalim ve bizi halkın modülü olarak görmüyorlar. Güya büyük bir cezaevi gibi…” diyor. Clubhouse üzere toplumsal medya uygulamalarında rejimle ilgili fikirlerini paylaştıklarında rejim taraftarları tarafından öldürülmekle ve dövülmekle tehdit edildiklerini belirtiyor.
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin ABD’den dönüşü itibariyle polislerin göstericilere daha şiddetli saldırdığını söyleyen Aref, “Herkesin en büyük korkusu, bu aksiyon sonrası daha evvelki aksiyonlar üzere büyük bir sessizliğin hakim olması…” diye konuşuyor. Şovlar boyunca çok kişinin yaralandığını ve öldüğünü lisana getirerek açıklanan sayıların da net olmadığından bahsediyor. Aref’e nazaran, resmi sayılara inanç duymak imkansız.
‘BAŞÖRTÜSÜ İLE ÜLKEDEKİ ÖTEKİ PROBLEMLERİN ÜZERİNİ ÖRTMEYE ÇALIŞIYORLAR’
Kadın ve erkeklerin sokaklarda birlikte gayret etmesiyle ilgili de Aref, “Aslında rejim yanlıları içinde bile başörtüsüne karşı olan çok kişi var. Başörtüsü öteki bir mevzu ki, 40 yıldır bununla uğraşıyoruz. Lakin asıl sorun, ahlak polislerinin nasıl davrandığı… Vakit içinde çok daha gaddar bir hale geldiler. Ülkedeki bütün öbür meselelerin üzerini bununla örtmeye çalışıyorlar. Bütün ilgiyi bu mevzu üzerine çekiyorlar. Bu protestoların ortaya çıkışı rejimin davranış biçimi yüzünden” sözlerini kullanıyor.
Rejim içinden pek çok kişinin de başörtüsü konusunu yine elden geçirmeyi hatta iptal etmeyi konuştuğunu bildiren Aref, “Eğer rejim sokaklardan insanları çekmeyi başarırsa ne olacağını ben de kestiremiyorum” diyor. Fakat aksiyonların gün ve gün daha kalabalık olmasından memnun. Hatta bunu şu sözlerle açıklıyor: “Eylemlerinin başlamasının üzerinden altı gün geçtikten sonra dün gece beşerler sokaklarda daha az insan olacağını düşünüyordu fakat tam tersine daha da kalabalıklaştı. Yeterli haber şu ki, aksiyonlar yalnızca makul bölgelerde değil, her yere yayılmış durumda.”
‘Z NESLİ ÇOK CESUR’
Eylemlerin bir başkanı ya da sözcüsü yok. Aref de bu noktanın altını çiziyor ve kimi telaşları da lisana getiriyor: “Bu hareketlerin bir başkanı yok ve insanların tenkitlerinden biri de önder olmadığı için ortak bir mutabakata varılamayacağı istikametinde. Konu aslında liderlikle ilgili değil, beşerler yalnızca bu konulardan bıkmış durumda. Beşerler, gündelik hayatındaki yaşadığı baskıdan, ekonomik sorunlardan, toplumsal meselelerden yorulmuş ve bıkmış durumda.”
Sosyal medyada dolaşan görüntülerde her yaştan bayan ve erkeğin yan yana uğraşı görülüyor. Bu imgelerde dikkat cazip yanlardan biri de gençlerin varlığı… Aref, Z jenerasyonunun yüreğine hayran olduğunu tabir ediyor. 20-25 yaşındaki gençlerin umutsuz olduğunu anlatan Aref, sokaktaki müşahedelerini şöyle aktarıyor: “Çünkü 2009 yılındaki şovlardan sonra ki, ben de o vakit 25 yaşındaydım ve aksiyonların bir parçasıydım, gelecek nesillere daha parlak bir ufuk bırakamadık. Münasebetiyle bizim daha fazla gücümüz kalmamıştı. Lakin bu gençler bizden büsbütün farklılar. Çok cesurlar. Polisten korkmuyorlar, görüntülerde görmüşsünüzdür, savaşıyorlar, polislerin yüzüne bağırıyorlar. Zira bu kazan-kazan durumu değil, tersine kaybet-kaybet durumu…”
Editörün Notu: Haberde geçen isim, güvenlik gerekçesiyle değiştirilmiştir.
