Övgü Pınar
ROMA– 20 Kasım’da Katar’da başlayan 2022 FIFA Dünya Kupası, geçen hafta boyunca spor boyutunun dışında türlü çeşitli tartışma başlıklarıyla Avrupa basınının baş sayfalarında yer aldı. Başta LGBTQ+ zıddı ayrımcılık ve göçmen çalışanların sömürülmesi üzere insan hakları ihlalleri nedeniyle Dünya Kupası’nın Katar’da yapılmasına karşı sesler turnuva başladıktan sonra da dinmedi. Alkol yasağından LGBTQ+ haklarına takviye gayeli kol bantlarının yasaklanmasına, İran ulusal ekibinin ülkedeki bayan hakları talepli şovlara dayanak için ulusal marşı söylemeyi reddetmesine kadar bir dizi enstantane futbolla ilgilenmeyenlerin bile gözlerini yeşil alana çevirdi.
İngiltere, Galler, Belçika, Hollanda, Almanya, İsviçre ve Danimarka’dan oluşan 7 Avrupa grubunun kaptanları maçlara LGBTQ+ hakları çabasına dayanak maksatlı ‘’One Love’’ yazılı kol bantlarıyla çıkma kararından FIFA’nın sarı kart tehdidi üzerine vazgeçti. Bu gelişme İngiltere’den Daily Mirror gazetesinin 22 Kasım tarihli baş sayfasında şu tabirlerle yer aldı:
‘’FIFA’nın utanç verici OneLove kol bandı yasağı Katar rejiminin gerçek yüzünü gösteriyor.’’
İngiltere, FIFA’nın sarı kart uyarısı nedeniyle 21 Kasım’daki İran müsabakasına bu kol bandı olmadan çıktı. Rakipleri İran ise sarı karttan çok daha ağır sonuçlar getirebilecek bir aksiyonla dikkatleri üzerine çekti. İran ulusal grubu, ülkede haftalardır devam eden şovlara dayanak için ulusal marşlarını söylemeyi reddetti. İranlı taraftarlar da tribünlerde bayan hareketine dayanak şovları yaptı.
İngiltere grubu FIFA baskısı nedeniyle kol bandından vazgeçerken İran’dan gelen bu hareket de basında kıyaslamalara sebep oldu. İngiltere’de yayımlanan Metro gazetesi, ‘’Biz kol bandı konusunda geri adım atarken İran grubu bayanları için direndi’’ diye yazdı.
The Guardian da 22 Kasım’da baş sayfasından İran tribünlerinin imgesini yayımlayarak şöyle dedi:
‘’İngiltere daha evvel hiçbir Dünya Kupası açılış maçından böylesine keyif almamıştı… Fakat şurası kesin ki bu maç değişik bir şeyle hatırlanacak: İranlı oyuncuların, ülkelerinde baskı gören bayanlar ve protestocularla dayanışma hedefiyle ulusal marşı söylemeyi reddetmeleriyle.
Marş, Khalifa Milletlerarası Stadyumu’nda çınlarken İranlı oyuncular dudaklarını büzdü, başlarını eğdi ve omuzlarını kenetledi. Onların uzaklara bakışı diğer bir şey daha söylüyordu: Kendilerinin ve ailelerinin yakında ağır bir bedel ödeyebileceklerini. Lakin tekrar de devam ettiler… Bir televizyon kamerası tribünlerdeki İranlı bir bayanı görüntüledi: Ağlıyordu.’’
ALMANYA’NIN PROTESTOSU ‘ZAYIF’ BULUNDU
23 Kasım’da ise Almanya, Japonya maçına One Love kol bandı olmadan çıksa da hususa tabir özgürlüğü protestosuyla ışık tutmayı seçti. Alman ulusal ekibinin alanda elleriyle ağızlarını kapatarak yaptığı protesto sonraki günün gazetelerinin baş sayfalarındaydı.
Bu sene Dünya Kupası’na katılamayan İtalya’da da bu fotoğraf baş saylarda yer aldı. La Stampa, Alman ulusal grubunun protestosunu ‘’Sessizliğin çığlığı’’ başlığıyla yayımladı.
Alman basınında ise bu hareketi yetersiz bulan sözler göze çarpıyordu.
Bild gazetesi, Japonya’ya 2-1 yenilen Alman ekibinin ‘’sahada felaket, öncesinde ise zayıf jestler’’ ortaya koyduğunu yazdı.
Der Spiegel de internet sitesindeki bir makalede bu protestoyu eleştirel bir biçimde yorumladı: ‘’Gör, duy fakat bir şey söyleme’’ başlıklı yazıda, ‘’Alman ulusal grubu protesto için ağızlarını kapattı. Bunu farklı bir halde de yorumlayabilirsiniz: ‘Çenemizi kapalı tutuyoruz.’ Bu Dünya Kupası için eksiksiz bir tanıtım görseli olurdu.’’
ORYANTALİZM SUÇLAMALARI
Spor tarihçisi Laurent Grün, Fransız Le Monde gazetesinde 21 Kasım’da yayımlanan makalesinde, Katar’ın ‘’yumuşak gücüne’’ katkıda bulunduğu gerekçesiyle Dünya Kupası’nı boykot etme gereksinimi hissettiğini söylüyordu. Bayanlara ve azınlıklara ayrımcılık uygulayan bir ülkede, binlerce emekçinin vefatıyla lekelenen bir aktifliği protesto etmek istediğini yazan Grün, FIFA’yı da ‘’tek tutkusu milyarlar kazanmak olan’’ bir yapı diye eleştiriyor; şöyle devam ediyordu: ‘’Binlerce Pakistanlı, Filipinli ve Kenyalı çalışanın yası ve personel arkadaşlarının sömürülmesiyle lekelenen bir aktifliği izlemeyi reddediyorum. Elbet onların da birçoğu çocukken hayalini kurdukları bir futbol cinsini oynamışlardır.’’
Öte yandan FIFA ve Katar’a yönelik reaksiyonlara karşı tenkitler de geldi.
Özellikle Orta Doğu medyasında, Katar’a yönelik tenkitlerde ırkçılık ve oryantalizm dozu olduğu formundaki yorumlar Avrupa basınına da yansıdı. Alman kamu yayıncısı Deutsche Welle’nin internet sitesinde ‘’Katar’daki Dünya Kupası’na tenkitler ırkçı mı?’’ başlıklı tahlilde bu savlar ele alındı. Makalede şu sözler yer aldı:
‘’Dünya Kupası’na konut sahipliği yapan Katar’a yönelik tenkitler her geçen gün daha da artıyor. Bu özel spor mega-etkinliğini düzenleyen birinci Orta Doğu ülkesi olan küçük, güç zengini Körfez ülkesi, göçmen emekçilere, LGBTQ topluluğuna ve bayanlara yönelik muamelesinin yanı sıra memleketler arası turnuvanın kendisine nasıl verildiğine dair kuşkular nedeniyle kınanıyor.
Ama birebir vakitte öbür bir koronun sesi de giderek yükseliyor. Arapça konuşulan dünyanın hem içinden hem de dışından yorumcular, Katar’ın neden bu kadar sert bir biçimde eleştirildiğini soruyorlar ve bunun siyasi problemlerden çok ırkçılık, oryantalizm ve hatta İslamofobi ile ilgili olduğunu öne sürüyorlar.’’
DW’ye konuşan ABD Richmond Üniversitesi hukuk profesörü Andy Spalding, insan hakları konusundaki tenkitler karşısında Katar’ın iş kanununda değişikliklere gittiğini söyledi ve bu üzere adımların medyada yer almamasını eleştirdi.
Danimarka’da yayımlanan haftalık gazete Weekendavisen de, Katar’daki LGBTQ+ zıddı yasalar ‘barbarca’ olsa da FIFA’nın kol bandı yasağının haklı olduğunu savundu. 23 Kasım tarihli ‘’Futbolun özgürlük kükremesi’’ başlıklı yazıda, siyasetin futboldan büsbütün uzak tutulması mümkün olmasa da Dünya Kupası’nda futbolcuların bölücü hareketlerden uzak durması gerektiği’’ belirtildi. ‘’Dünya Kupası’nın cazibesi temelde, siyasi ve kültürel farklılıkların ötesinde herkesi bir ortaya getirebilmesidir’’ denildi.
Alman Der Spiegel ise 25 Kasım’da yayımladığı bir makaleyle Katar ve FIFA’ya yönelik tenkitlerin tutarlılığını sorguladı. ‘’İki yüzlülük dünya şampiyonu’’ başlıklı makalede, ‘’Alman hükümet yetkilileri Katar’a LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) için yalvarırken FIFA’yı Dünya Kupası’nı Katar’a verdiği için eleştirebilir miyiz?’’ diye soruldu.
