Tibi Puiu
Arkeologlar, birinci kez 1960’lı yıllarda Portekiz’deki Sado Vadisi’nde keşfedilen bir mezardan çıkarılan çok eski insan iskeletlerinin fotoğraflarını yine gözden geçirdikten sonra, 8 bin yıllık bu kalıntıların defnedilmeden evvel mumyalama sürecine maruz kaldığını belirlediler. Bu durum, kalıntıları Avrupa’da gerçekleştirilen Mezolitik mumyalama uygulamasının en eski ispatları haline getirdi. Uzmanlar kalıntıların dünya genelindeki mumyalama uygulamasının en eski ispatı olabileceğini söz etti.
MISIR MUMYALARINDAN 3500 YIL DAHA ESKİ
Mumyalar kelam konusu olduğunda dünyadaki en tanınmış bölge olan Mısır’da şuurlu biçimde yapılan mumyalamaya dair en eski ispat, yaklaşık 5 bin 500 yıllık. Bununla birlikte, araştırmacılar, mumyalama sürecinin tarih öncesi periyotlarda çok daha yaygın ve aslında çok daha eski olabileceğini düşünüyorlar; ne var ki, mumyalanmış dokunun hassas yapısı yüzünden delillere ulaşmak oldukça güç.
Yine de kullanılacak tekniklerle artık çürümüş olan kalıntıların başlangıçta mumyalanıp mumyalanmadığını söylemek mümkün olabilir ve bu durum, buna emsal mezar süreçlerinin vakit çizelgesini büyük oranda genişletebilir.
Portekiz’in güneyinde bulunan Sado Vadisi’nde yer alan Arapouco ve Poças de S. Bento bölgelerinde, 1958 ile 1964 yılları ortasında gerçekleştirilen hafriyatlarda 8 bin ila 7 bin yıl öncesinden kalan 100’ün üzerinde iskelet keşfedildi. Maalesef, fotoğraflar, hafriyat alanı planları ve çizimleri de dahil olmak üzere, bu buluntulara ait asıl evrakların büyük kısmı kayboldu; ta ki Lizbon’da bulunan Açık Üniversite’de arkeolog olarak misyonunu sürdüren João Luís Cardoso lokal bir arşiv üzerinde çalıştığı sırada üç adet sinema rulosuna rastlayana dek…
Bu teyit edilmiş fotoğraflar, Cardoso ve meslektaşlarının arkeotanatolojik* bir inceleme yaparak mümkün mezar pozisyonlarını yine oluşturmak maksadıyla kullandıkları 1961 ve 1962’de keşfedilen 13 cesedi betimliyor. Doğal çürüme süreçleri bilgisini temel alan bu formül, insanların tarihi bağlamda ölülerine nasıl davrandıklarını detaylı biçimde yine yapılandırmayı mümkün kılıyor.
Adli antropolog Hayley Mickleburgh, Sado Vadisi’nde keşfedilen tarih öncesi kemiklerin alandaki dağılımına dair müşahedelere ek olarak, mumyalanmış olsun ya da olmasın, insan cesetlerinin farklı mezar pozisyonlarında nasıl görünebileceklerini öngörmek emeliyle kimi çürüme deneyleri gerçekleştirdi.
Bu müşahedeler, kalıntıların bir kısmının mumyalanmış olması gerektiğini ortaya koyuyor. Arkeologlar, geride yumuşak doku kalmamasına rağmen, dizleri bükülerek göğse bastırılmış cesetlerin duruşu üzere dolaylı delillerden sağlanan çıkarımlara, ayrıyeten kemiklerin etrafında bir tortu dolgusu bulunmasına ve eklemlerin dağılmamasına dayanarak bu sonuca ulaştılar. Hiçbir hazırlık yapılmadan çürüyen bir vücutta, gömülmenin akabinde zayıf eklemler görece süratli bir halde dağılır; buna rağmen, mumyalanmış vücutlar eklemleri müdafaayı sürdürür.
KEŞFEDİLEN CESETLER MUMYALANMIŞ
Yeni araştırmanın müellifleri, gömülmeden evvel, kuruyan vücutların iplerle kademeli biçimde bağlandığını, uzuvların yerine sabitlendiğini ve kalıntıların istenen pozisyonda sıkıştırıldığını düşünüyor. Bu süreç, büyük ihtimalle cesedin mezara taşınmasını kolaylaştırmak ve gömüldükten sonraki hayatta bedenin formunu korumak emeliyle gerçekleştirilen kimi mumyalama belirtilerini izah edebilir.
Bütüne bakıldığında Portekizli araştırmacılar, direkt bir yumuşak doku ispatı bulunmamasına rağmen, tarih öncesi mumyalama uygulamasının dünya çapında evvelden düşünülenden çok daha yaygın bir süreç olabileceğini düşünüyorlar. Hal böyleyken, tarih öncesi arkeolojik alanlarda arkeotanatolojik tahlil yolu kullanılarak gerçekleştirilen takip müşahedeleri, tarih öncesi mezar hazırlıklarına dair yeni ve sağlam ispatları ortaya çıkarmak bağlamında büyük değer taşıyor. Farklı biçimde söylersek, bu, aslında mumya arkeolojisinde yeni ve heyecan verici bir kademenin başlangıcı olabilir.
Sado Vadisi’nde keşfedilen mezarların şu ana dek keşfedilen en eski mumyaları içerip içermediği şimdi tartışmalı bir problem. Dünya genelinde teyit edilmiş en eski mumyalar, Şili kıyılarında bulunan 7 bin yıllık ‘Chinchorro’ mumyaları. Buna rağmen, beşerler büyük ihtimalle avcı-toplayıcı topluluklarda bile ölülerini bundan çok daha uzun vakit evvel mumyalamışlardı.
*Arkeotanatoloji; arkeolojik hafriyatlarda açığa çıkarılan gömütlerden, iskeletlerden, farklı analitik teknikler kullanılarak üretilen bilgiler yardımıyla geçmişte yaşamış toplumların meyyit gömme uygulamalarının belirlenmesi sistemine verilen isimdir.
Yazının özgünü ZME SCİENCE sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
