Prof. Sözbilir: Depremlerden az zararla çıkmak için siyaset üstü yapı lazım

30 Ekim 2020 Samos merkezli İzmir sarsıntısının üzerinden yaklaşık 2 yıl geçti İzmir de 117 kişinin vefat ettiği bu sarsıntıyla ilgili geriye dönüp baktığımızda neler söyleyebilirsiniz Vaktinde gerekli tedbirler alınsaydı kaybettiğimiz beşerler ortamızda olur muydu

Türkiye 33 bin vatandaşımızın can verdiği 1939 Erzincan sarsıntısından beri sarsıntı ile ilgili kanunlar yönetmelikler çıkartıyor 20 bin civarında can kaybının yaşandığı 1999 Kocaeli ve Düzce zelzeleleri dirençli bir toplum olma yolunda bir milat olarak kabul edilebilir Türkiye de birinci defa 1998 2000 yılları ortasında yapılan İzmir Sarsıntı Master Planı RADIUS projesi yapı bina stokumuzun kıymetli bir kısmının sarsıntıya sağlam olmadığını göstermiştir RADIUS projesinde zayıf yerler üzerindeki bina stokumuz belirlenmişti Bunun yanında 2007 yılında İzmir Büyükşehir Belediyesi ve AFAD ile DEÜ DAUM ortasında yapılan protokol mucibince TÜBİTAK KAMAG projesi kapsamında Aliağa dan Menemen Bayraklı ve Alsancak ile Narlıdere ye kadar olan yerler detaylı bir biçimde incelenmiş tabanların zelzele sırasındaki dinamik davranışları ortaya konmuş ve bilhassa Bayraklı bölgesine dikkat çekilmişti Lakin bu durum 2000 li yılların başından beri bilinmesine karşın maalesef gerekli tedbirler alınamadığından 117 vatandaşımızı kaybetmiş olduk Velhasıl lokal idareler bilimsel çıktıları dikkate almadı yahut bilimin ne demek istediğini anlayacak bir yapılanmaya sahip değildi Gelinen etapta hâlâ daha Türkiye ölçeğindeki lokal idarelerde yerleşime uygunluk kıstaslarını bilen ve zelzeleye güçlü bina stokunu sorgulayabilecek bilgi birikimine sahip jeoloji jeofizik ve inşaat mühendisi bulunmuyor

”İZMİR ZELZELEYE HAZIR’ DEMEK İÇİN ÇOK ERKEN’

Samos Depremi’nden gerekli dersleri çıkartabildik mi İki yıl içinde İzmir de bu istikamette aktif bir faaliyet gözlediniz mi İzmir Samos büyüklüğündeki yeni bir zelzeleye hazır mı

Türkiye ölçeğinde istatistiki olarak 6 yılda bir yıkıcı zelzele oluyor Her zelzeleden sonra gitgide azalan bir ivme ile çalışmalar yapılıyor Türkiye 2015 yılında imzaladığı memleketler arası SENDAİ mukavelesi kapsamında afet risk azaltma yolunda kıymetli adımlar atmaya başladı Daha evvel afet sonrasına yönelik bir çıkış noktası ile yapılan çalışmalarda bilhassa bu tarihten sonra afet öncesine odaklanıldı Bu kapsamda 2021 yılında 81 ili kapsayan Vilayet Afet Risk Azaltma Planları İRAP yapıldı Akabinde 8 Temmuz 2022 yılında Türkiye Afet Risk Azaltma Planı TARAP Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi Bu planlarda ilgili kurum ve kuruluşların yapmakla mükellef oldukları yüzlerce hareket var Örneğin İzmir ili için 227 aksiyon var

Herkes düzgün niyetle bir şeyler yapmaya çalışıyor lakin sanırım siyasi nedenlerden dolayı bilhassa mahallî idareler zelzele ziyanlarını azaltmaya yönelik atılımları bir türlü gerçekleştiremiyorlar Bunun en büyük nedeni danıştıkları insanların yetersizliği ve bahisten bihaber olmalarından kaynaklanıyor

30 Ekim zelzelesinden sonra TÜBİTAK AFAD ve başta DEÜ olmak üzere birçok üniversite zelzele araştırmalarına yönelik proje davetlerine çıktı Zelzelelerin sismik kaynaklarını oluşturan canlı fayları anlamaya yönelik çalışmalara sürat verildi Bu çalışmalar hem karada ve hem de denizlerimizde yürütülüyor Mikro bölgeleme çalışmalarına da sürat verildi Ama milletlerarası seviyede 1970’li 80’li yıllarda tamamlanan mikro bölgeleme çalışmaları İzmir de yeni başladı Bu türlü olunca olağan ki İzmir sarsıntıya hazır demek için çok erken

Peki İzmir de yapı stoku bakımından sarsıntıya hazırlık çalışmalarını kâfi buluyor musunuz

Tabii ki kâfi değil Yapı stoku çalışmaları 20 yıl evvel bitmesi gereken çalışmalar aslında Olağan kaidelerde bina yapılırken gerekli bilgiler olması gerektiği üzere depolansa ve sorgulanabilir bir bilgi sistemi kurulmuş olsa günün sonunda kentsel dönüşüm ve güçlendirme çalışmalarının tümü bitmiş olurdu Artık kaplumbağa süratiyle yapı stoku envanterini çıkartmaya çalışıyoruz Yapılması gereken şey siyaset üstü bir yapılanma ile Türkiye deki tüm yapı stokunun tek bir elde toplanmasıdır Bu kapsamda mahallî idareler ile devlet kurumlarındaki bilgileri birleştiren merkezi bir yapılanmaya gereksinim var Türkiye nin 81 vilayetinde belli standart ve kalitede uygulanabilecek bir zelzele bilgi sistemine muhtaçlık var Biz DEÜ olarak Üniversite Araştırma Takviye Programı ADEP kapsamında zelzele ile ilgili resmi kurum ve kuruluşlarla birlikte Türkiye için Zelzele Master Planı Standartlarını Belirleme Projesi ni TÜRDEMAP başlatmış bulunuyoruz Bu proje ile 81 vilayette uygulanabilecek canlı fay yer ve bina envanterinin çalışma standartlarını belirlemiş olacağız Bu standartlar daha sonra ziyan azaltma ve kayıp varsayım tahlillerinde kullanılacak

‘YERLEŞİM YERLERİNDEN GEÇEN 100 CİVARINDA CANLI FAY VAR’

Ege Bölgesi’nde zelzele riski yüklü olarak hangi bölgelerde ön plana çıkıyor Yakın gelecekte sarsıntı riskine dikkat çektiğiniz bir bölge var mı

Ege Bölgesi dünyanın sismik istikametten en etkin alanlarından birisi Büyük çoğunluğu yerleşim yerlerinden geçen 100 civarında canlı fay var Bu fayların yalnızca 10 tanesi son 100 yılda kırılarak can ve mal kayıplarının yaşandığı yıkıcı sarsıntılara neden oldu Bu 10 adet fayın yine sarsıntı üretebilmesi için yüzlerce yıl geçmesi gerekiyor Lakin geriye kalan 90 adet fay 1900 yılından evvelki tarihi devirlerde kırılmış Bölgede 1000 5000 yıldır sarsıntı üretmeyen faylar var Balıkesir Manisa Denizli Afyon Kütahya İzmir Aydın Muğla üzere vilayetlerimizde bu faylar mevcut Türkiye ölçeğinde 20 başka yerde sarsıntı üretme vakti gelmiş faylar var

Yapılması gereken mevcut durumumuzu çok yeterli tahlil etmemiz gerekiyor İRAP ve TARAP planlarında belirlenen hareketlerin öncelik sırasına nazaran süratlice uygulanması toplumun zelzele öncesi sırası ve sonrasında neler yapması gerektiği konusunda daima bilinçlendirilmesi bilhassa lokal idarelerin sarsıntı ve başka afetlerden en az ziyanla çıkmak için siyaset üstü bir yapılanmaya gitmesi gerekiyor Hâlihazırdaki mahallî idare anlayışı ile zelzeleye karşı dirençli bir toplum olma bahtımız çok zayıf