Nur Kaplan
ANKARA – Bartın Amasra’da Türkiye Taşkömürü Kurumu’na ilişkin maden ocağında yaşanan patlama sonucunda 41 maden emekçisi hayatını kaybetti. Emekçi Sıhhati ve İş Güvenliği Meclisi (İSİG) raporlarına nazaran, son 20 yılda en az bin 989 madenci iş cinayetlerinde öldü.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Personel Sıhhati ve İşyeri Hekimliği Lideri Metehan Akbulut, Türkiye’de madencilik dalında yaşanan personel ölümlerinin nedenlerini ve uygulanan yasal mevzuatı anlattı. Akbulut’a nazaran, kanunlar kâfi görünse de uygulamaları fiili olarak hayata geçirmek mümkün değil.
MEVZUAT NE DİYOR?
Amasra’daki maden faciasının akabinde, kamu ve özel kesime ilişkin bütün iş yerlerinde emekçilerin çalışma şartlarını düzenleyen ve güzelleştirmeyi emel edinen İş Sıhhati ve Güvenliği Kanunu tekrar tartışılmaya başlandı. 2012 yılında çıkarılan kelam konusu kanunun üzerinden 10 yıl geçmesine karşın iş cinayetleri azalmadı, Soma, Ermenek ve Amasra’da üzere çok sayıda yerde personel vefatları yaşandı.
6331 sayılı İş Sıhhati ve Güvenliği Kanunu’na dayanılarak hazırlanan Maden İşyerlerinde İş Sıhhati ve Güvenliği Yönetmeliği ise 19 Eylül 2013 tarihinde yürürlüğe girdi. Sondajla yeraltı/yerüstü maden işlerinin yapıldığı işyerlerinde çalışanların sıhhat ve güvenliğinin korunması için uygulanması gereken ‘asgari’ koşulları belirleyen yönetmelik ayrıyeten, maden ocaklarının tasarlanma biçimi, patlama olma ihtimaline karşı patronun alması gereken önlemleri ve maden emekçilerinin maruz kalabilecekleri psikososyal risklerin kıymetlendirilmesi dâhil pek çok mevzuyu düzenliyor.
‘TTK’NIN İŞ GÜVENLİĞİ İÇİN FARKLI BİR YÖNERGESİ BİLE VAR’
Türkiye’de mevzuata bakıldığında kâğıt üzerinde büyük oranda kanunların kâfi olduğunu ancak uygulamada sorun olduğunu söz eden Metehan Akbulut, Amasra’da Türkiye Taşkömürü Kurumu’na ilişkin maden ocağının başka bir yönergesinin “bile” olduğunu söyledi. Akbulut, şunları kaydetti:
“Çalışma Bakanlığı’nın, Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Personel Sıhhati ve İş Güvenliği Rehberi var. Tüm bu yasa, yönetmelik, yönerge ve rehberlerde yeraltı kömür madenciliğinde tahkimatın nasıl yapılması gerektiğinden, gaz deşarjlarının önlenmesine kadar, kimin ne giyeceği, nasıl donanacağına kadar detaylı tarifler yer alıyor. O kadar ayrıntılandırılmış ki, yangının önlenmesine yönelik hangi lamba cinslerinin kullanılacağı, tozla uğraşta sulu çalışma prosedürlerinin detayları bile var. Lakin fiili olarak hayata geçirildiğini söyleyebilmek mümkün değil.”
‘KÂĞIT ÜZERİNDE HER ŞEYİ EKSİKSİZ GÖSTERMEYE ÇALIŞAN GÖREVLİLER’
İşçilerin hakları ismine yasalar çıkarılmasının, işyerlerinde iş güvenliği uzmanı ve işyeri doktoru bulunmasının tek başına iş sıhhati ve güvenliğini sağlamak manasına gelmediğini söyleyen Akbulut, binlerce unsurluk mevzuata “boğulmuş” kanunlara dikkat çekerek, kâğıt üzerinde her şeyi harika göstermeye çalışan görevlilerin olduğunu tabir etti. Akbulut, şunları lisana getirdi:
“İşin başına getirilen Emekçi Sıhhati ve İş Güvenliği kültürüne inanmayan basiretsiz ve liyakatsiz yöneticileri konuşmamız gerekli. Örneğin Kozlu Maden faciasında yargılanıp ceza alan kişi TTK Genel Müdürü yapıldı. Karadon faciasının sorumlusu TTK genel müdür yardımcısı oldu. Amasra kamuya ilişkin bir maden ve 30 yıldır önemli kaza olmamıştı. AKP iktidarının 20 yıldır kurumlara yerleştirdiği liyakatsiz, işi bilmeyenlerin yönetici yapılması ise başka bir problem.”
‘MADEN OCAĞI ÇIKARLI DEĞİLSE UNSURLAR UYGULANMAZ’
Türkiye’de emekçi ölümlerinin, yaralanmalarının, sakat kalmalarının ve meslek hastalıklarının Avrupa ülkelerine nazaran çok fazla olduğunu söz eden Akbulut, madencilik kesiminde yasa ve yönetmeliklerin neredeyse birebir AB kriterlerine uygun olarak çıkarıldığını ama iş cinayetlerinin ve meslek hastalıklarının önlenmesi bir yana ‘artarak’ devam ettiğini söz etti. Akbulut, şunları kaydetti:
“Mevzuattaki, yeraltı ihtar sistemleri, sığınma odaları, yaptığı işe uygun mesleksel yeterlilik dokümanı olmadan çalışma, yeraltında yalnızca A sınıfı iş güvenliği uzmanlarının çalışması üzere birçok unsur daima ertelendi. ‘Ocağın iki kaçışı olacak, havalandırması planlandığı üzere olacak’ üzere maliyetli işler ise şayet ocak yararlı değilse hiç uygulanmadı. Avrupa’da mevzuat hem yapılarına uygun ve uygulanabilir, hem de maliyet hesapları bizdeki üzere yapılmıyor. Örneğin iş güvenliği için önemli bütçe ayrılıyor ve en değerlisi çok sıkı da denetleniyor. Hatta işin ucu isterse ilgili Bakana kadar ulaşsın denetçinin raporunda yer alıyor. Cezalarda çok ciddidir.”
‘İŞ CİNAYETİ FITRAT OLAMAZ’
İş cinayetlerinin ‘kader’ yahut ‘fıtrat’ olmadığını, personel ölümlerinin bilimsel datalar ışığında engellenebilir olduğunu söyleyen Akbulut, yaşanan faciaların ‘fıtrat’ diyerek geçiştirilmesinin sorumluların cezasız kalmasının önünü açtığını lisana getirdi. Akbulut, şu biçimde konuştu:
“Yıllardır yaşanan her iş cinayetinin üstünün kapatılması, sorumluların açığa çıkarılmaması hepimize yeni katliamlar, yeni acılar olarak dönüyor. Çalışma hayatında, çalışma sırasında meydana gelen hiçbir vefat ‘kaza’ yahut ‘kader’ değildir. Çalışanı müdafaayı temel alırsanız, personel sıhhati ve iş güvenliği tedbirlerini titizlikle uygularsanız, piyasa düzeneğinin gereğini değil bilimin gereğini yerine getirirseniz ‘iş kazası’ olmaz. Olsa da vefat olmaz. Olsa bile çok nadir olur. Cinayetleri önlemek için yapılması gerekenler çok net, sermayeyi değil çalışanları müdafaayı temel almak.”
