İZMİR – 6 Şubat’ta Maraş merkezli sarsıntıdan etkilenen kültür varlıkları ortasında Adıyaman’ın Kahta ilçesindeki Karakuş Tümülüsü de yer aldı. 2 bin yıllık geçmişe sahip tümülüste bulunan Tokalaşma Sütunu da sarsıntı sırasında yıkıldı. Nemrut Dağı eteklerinde yer alan sütunun üzerinde Kommagene Hükümdarı II. Mithridates’in kız kardeşi Laodike ile tokalaşma sahnesi yer alıyor. Her tamburu 6 ton yükünde olan sütun üzerinde Grekçe yazıtlar da bulunuyor.
Sütunun yıkılmasından sonra kırılan 3 büyük modül ile alandan toplanan öbür modüller, Adıyaman Müze Müdürlüğü tarafından müze binasına taşındı. Geçtiğimiz mayıs ayında başlatılan onarım ve konservasyon çalışmalarının tamamlanması ile sütun tekrar ayağa kaldırıldı. Onarım çalışmaları Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi, Kültür Varlıklarını Muhafaza ve Tamirat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaşar Selçuk Şener idaresinde bir grup tarafından gerçekleştirildi.
Çalışmalarla ilgili Gazete Duvar’a bilgi veren Prof. Dr. Yaşar Selçuk Şener, Tokalaşma Sütunu’nu yapan ustaya hürmet duydukları için özgün üretimine riayet ederek ekstra güçlendirme yapmadıklarını belirtirken, Adıyaman Müze Müdürü Mehmet Alkan ise 2000 yıl evvel yaşayan taş ustalarının tamburların üzerine kazıdıkları işaretlerin zelzeleyle birlikte ortaya çıktığını söyledi.
Alkan, sarsıntıda tamburlar yıkılınca her bir tambura taşçı kalemiyle “Delta” işareti yanında sırasıyla birden altıya kadar tambur sırasının kazınmış olduğunu birinci defa gördüklerini söz etti.
‘KIRILAN MODÜLLERİ BİRLEŞTİRDİK’
Restorasyon çalışmaları ile ilgili bilgi veren Yaşar Selçuk Şener, öncelikle yıkılan sütundaki bozulmaları tespit ettiklerini belirterek kırılan kesimleri tamamladıktan sonra yerine yerleştirdiklerini söyledi. Eksik modüller için yöredeki taşları kullandıklarını da aktaran Şener, şöyle devam etti:
“Sütunun yıkılmasına sebep olan en alttaki podyum taşlarından birisi daha evvel tahminen tekraren oluşan zelzeleler nedeniyle kırılmış ve parçalanmıştı. Podyumun batısındaki bu kırılmış parçayı tekrar işleyerek yerine koyduk, taşları tekrar birleştirdik. Yıkılma sırasında sütun gövdesini oluşturan altı tamburdan altıncısında çatlama ve kırılmalar vardı. Altı numaralı tamburu sağlamlaştırıp güçlendirdik ve eksiklerini tamamladık. Başlık üzerinde yer alan kabartma panosunda küçüklü büyüklü modüller halinde kırılmalar oluşmuştu. Bu kırılan modülleri birleştirirken yapıştırıcı gereç ile birlikte metal dayanaklar attık. Eski haline uygun tamamlamalar ve rötuşlar yaptık. Boşlukları dolguyla tamamladık ve sütun tamburlarını birbiri üzerine yerleştirdik. Son olarak başlığı koyduk. Bu birleşmede antik devirde de boşluklar çakıl ve harç ile doldurulmuştu. Biz de tıpkı uygulamayı yaparak sütunu ayağa kaldırmış olduk.”
‘HER ŞEYİ ÖZGÜN ÖZELLİKLERİNE NAZARAN YERİNE YERLEŞTİRDİK’
Restorasyon çalışmaları sırasında karşılaştıkları zorluklara da değinen Şener, “Her bir kesim altı ton civarında. Yani toplamda 40 tonluk bir sütundan bahsediyoruz. Bu nedenle alana vinç ve kepçenin girmesi gerekiyordu. Bu türlü bir yol olmadığı için evvel müzenin müsaadesiyle kamu toprağında bir yol oluşturduk. Yolun açılması ve vincin alana ulaşması ile birlikte başlık, tambur, kural üzere sütuna ilişkin tüm modülleri kaldırarak ahşap takozlar üzerine yerleştirdik. Daha sonra eksik kesim için etrafta birebir çeşit taşı araştırıp bulduk. Özgün özelliklerine ve boyutlarına nazaran bu parçayı yerine yerleştirdik. Daha sonra ayağa kaldırma çalışmalarını yaptık. Zorlukları yaşamamızın nedeni zelzeleden çabucak sonra o alanda çalışmamızdan kaynaklandı. Fakat böylelikle bütün zorlukları da aşmayı başarmış olduk” halinde konuştu.
‘ESERİ YAPAN USTAYA HÜRMET DUYUYORUZ’
“Bundan sonra gerçekleşecek muhtemel zelzelelere karşı sütun üzerinde ayrıyeten yapısal bir güçlendirme yaptınız mı?” diye sorduğumuz Şener, şu cevabı verdi:
“Biz sütunun üretiminde ve inşasında hangi formül ve teknikler kullanılmışsa ona riayet ettik. Zira podyum üzerine altı tambur, başlık ve stel, rastgele bir takviye kullanılmadan üst üste yerleştirilerek sütun inşa edilmişti. Altı ton ve 170 cm çapında olan sütun tamburları ortasına yumuşak geçiş için kireçli bir harç kullanıldığını tespit ettik. Ortalarda bir metal kenet yahut temas kullanılmadığı için biz de özgün üretimine riayet ederek ekstra güçlendirme yapmadık. Zira bunu yapan ustaya hürmet duyuyoruz. Daha evvelki zelzeleler sırasında podyumdaki bir kenar taşının kırılmış olması nedeniyle yıkım meydana gelmişti. O kısmı tamamlayarak zati eski gücüne kavuşturduğumuzu düşünüyorum. Fakat taş ortalarında kireçli harcı kullandıkları için kaybolan bu harcı tekrar yerleştirme sırasında kullandık. Yapıldığı devirdeki sağlamlık ve gücüne kavuştu. Münasebetiyle bu yapıtı yapan sanatkardan daha güçlü bir uygulamaya gerek görmedik. Çok güçlü bir sarsıntı olmadığı sürece yaşanan zelzele yahut gibisi sarsıntılara karşı güçlü hale getirdiğimizi söyleyebiliriz.”
‘HER TAMBURA TAŞÇI KALEMİYLE 1’DEN 6’YA KADAR TAMBUR SIRASI’
Adıyaman Müze Müdürü Mehmet Alkan, onarım sonrası yıkılan sütunun yine ayağa kaldırıldığını belirterek sarsıntıyla birlikte Tokalaşma Sütunu ile ilgili değerli bilgilere ulaştıklarını kaydetti. Alkan şu bilgileri paylaştı:
“Halk ortasında ismini kartaldan alan Karakuş Tümülüsü, Kral II. Mithrades tarafından kız kardeşi Laodike anısına dikilmiş bir anıt mezardır. Güneydeki sütunda gökyüzünün hakimiyetini simgeleyen kartal betimi, Güneydoğu’daki sütunlardan birinde boğa betimi bulunuyor. Başkasının üzerindeki yazıttan da tümülüsün içinde hükümdarın Annesi İsias, kız kardeşi Antiokhis ve yeğeni Aka’nın gömüldüğünü anlıyoruz. Üzerinde Laodike ve Kral II. Mithradates’in tokalaşma kabartması olan sütun toplam 7 tamburdan oluşuyor. Sarsıntıda sütun tamburlarının yıkılması ile birlikte hangi tamburun nereye geleceğini gösteren işaretlerin yazıldığı ortaya çıktı. Birleştirildikleri yüzeylerinde her bir tambura ince dişli taşçı kalemiyle ‘Delta’ işareti yanında sırasıyla birden altıya kadar tambur sırasının (örneğin beşinci tamburda “ ııııı” gibi) işlendiğini tespit ettik. Antik periyotta taşlar ocakta kabaca kesildikten sonra inşaatın yapılacağı şantiyeye taşınır, burada bir yandan ince personelliği yapılırken bir yandan da periyodun mimar-mühendisi tarafından hangi tamburun hangi sıra ile nereye yerleştirileceği planlanırdı. Böylelikle her bir taşın üzerine bir numara verilerek usta başı ve çalışanlara yol gösterilirdi. Kommagene Krallığı’nda birinci sefer yer alacak olan bu bilgiler bilim dünyasına kıymetli bir katkı sağlayacak.”
